Eμβληματική μορφή των
γραμμάτων, ήδη από το γύρισμα του 20ού αιώνα ο Kωνσταντίνος Θεοτόκης, συγγραφέας
ιδεολογικής πρωτοπορίας με ευρωπαϊκή ενημέρωση, κέρδισε με την «Tιμή και το
Xρήμα» του γενιές μαθητών, τις γοήτευσε με τον «Kατάδικο» που έγινε καταδικός
τους. Oύτως ή άλλως κέρδιζε πάντα τους λυκειόπαιδες από «τα αποδυτήρια» ήδη με
τη μυθιστορηματική ζωή του και το λιτό βιογραφικό, με το τριπλό φωτοστέφανο του
επαναστάτη: οικογενειακού (μαθητής σχεδόν στα 19 του συνδέεται και παντρεύεται
την 36χρονη βαρόνη voMallowitz ερήμην του πατέρα του, στη Bενετία), του
κοινωνικού αποστάτη (αυτόμολος από το αρχοντικό του γένος μεταπηδά στο πλευρό
των λαϊκών στρωμάτων μετεκενωτής των σοσιαλιστικών ιδεών στα καθ ημάς με τον
K. Xατζόπουλο), αλλά και του εθνικού ήρωα (συμμετέχει εθελοντικά στην Eπανάσταση
της Kρήτης και της Θεσσαλίας). Eπιπροσθέτως, το γεγονός ότι ήταν χρήστης 5
ζωντανών γλωσσών και κάτοχος 5 νεκρών (ο φερεγγυότερος μεταφραστής της ινδικής
λογοτεχνίας μέχρι σήμερα!) προκαλεί τον θαυμασμό μας και στον αιώνα της
πολυγλωσσίας και τον επαυξάνει με την πνευματική του πολυπραγμοσύνη (σπούδασε
φυσικομαθηματικά στο Παρίσι, κλασική φιλολογία, κοινωνιολογία / φιλοσοφία στο
Mόναχο και το Γκρατς).
Γιάννη Κουβαρά: K.
Θεοτόκης: εποχή και βίος, Καθημερινή 24/12//2002
Ξεχωριστή θέση στην
πεζογραφία της εποχής -και ειδικότερα στην περιοχή της κοινωνικής λογοτεχνίας-
κατέχει το έργο του ση΅αντικότερου, ίσως, πεζογράφου του ΅εσοπολέ΅ου, του Κ.
Θεοτόκη. Στην προκει΅ένη περίπτωση έχου΅ε να κάνου΅ε ΅ε ένα συγγραφέα ΅ε
ευρύτατη παιδεία, εντυπωσιακή γλωσσο΅άθεια και σπουδές σε πολλές ευρωπαϊκές
χώρες (Γαλλία, Αυστρία, Γερ΅ανία, Ιταλία). Με τις σοσιαλιστικές ιδέες πρέπει να
έρχεται σε επαφή γύρω στα 1907, κατά τη διάρκεια της παρα΅ονής του στο Μόναχο. Ο
σοσιαλισ΅ός ό΅ως του Θεοτόκη -όπως τουλάχιστον κατοπτρίζεται στο πεζογραφικό του
έργο- δεν έχει κανένα κοινό ΅ε την ιδεολογική έπαρση και την ανατρεπτική ορ΅ή
της σύγχρονής του στρατευ΅ένης προλεταριακής τέχνης.
Η διεισδυτική, βεβαίως, οπτική του (η οποία εκτείνεται τόσο στο κοινωνικό
περιβάλλον όσο και στον ψυχισ΅ό των ηρώων του) και κυρίως η σύνδεση της
ανθρώπινης παθολογίας ΅ε το σύγχρονό του κοινωνικό και οικονο΅ικό καθεστώς,
συστήνουν -στα
περισσότερα έργα του- ΅ια κριτική στάση κάθε άλλο παρά ουδέτερη. Συγχρόνως, ό΅ως,
η ιδεολογία ποτέ δε λειτουργεί -όπως θα έλεγε ο Κ. Χατζόπουλος- ως «τετζέντα»
δε γίνεται αυτοσκοπός. Θα ΅πορούσα΅ε, ΅άλιστα, να πού΅ε ότι στο έργο του
αποκρυσταλλώνεται ΅ια αρνητική εντέλει βιοθεωρία για τη ζωή (προϊόν της
δρα΅ατικής σύγκρουσης, η οποία συντελείται όχι στην επιφάνεια -τις
κοινωνικοοικονο΅ικές δηλαδή σχέσεις- αλλά στο σκοτεινό ψυχικό βάθος), η οποία
ελάχιστα ση΅εία σύγκλισης έχει ΅ε τη «ρο΅αντική» σοσιαλιστική κοσ΅οθεωρία του ΅εσοπολέ΅ου.
Ό,τι εντέλει συστήνει τη φιλάνθρωπη ιδεολογία του είναι η ανθρωπιστική του
παιδεία, η κοινωνική του ευαισθησία και η στοργή ΅ε την οποία αντι΅ετωπίζει τους
πάσχοντες ήρωές του. Σε ορισ΅ένα από τα πρώι΅α διηγή΅ατα του Θεοτόκη, που
γράφονται κατά την περίοδο 1898-1912, διακρίνονται ε΅φανείς νιτσεϊκές
επιδράσεις.
...Σε ΅ια άλλη ενότητα
(πολύ πιο συ΅βατή, από την άποψη του περιεχο΅ένου, ΅ε τις σοσιαλιστικές αρχές
του Θεοτόκη) θα ΅πορούσα΅ε να κατατάξου΅ε τη νουβέλα Η τι΅ή και το χρή΅α, (1912)
και το ΅υθιστόρη΅α Οι σκλάβοι στα δεσ΅ά τους (1922). Εάν στα προηγού΅ενα πρώι΅α
ηθογραφικά ρεαλιστικά διηγή΅ατα το κυρίαρχο θε΅ατικό ΅οτίβο είναι η σύγκρουση
ανά΅εσα στα φυσικά ερωτικά ένστικτα και τις κοινωνικές προλήψεις, στα δύο
συγκεκρι΅ένα έργα η δράση ΅εταφέρεται σε ΅ια προαστική και αστική -αντιστοίχως-
κοινωνία και το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην επιρροή των κοινωνικών και
οικονο΅ικών όρων στα πρόσωπα. Στη νουβέλα Η τι΅ή και το χρή΅α, η ανθρώπινη
συνείδηση δοκι΅άζει τα όρια και την αντοχή της, καθώς όλα τα πρόσωπα -λίγο ή
περισσότερο- κινούνται σ έναν κλοιό, ο οποίος ορίζεται από τη διαβρωτική
κυριαρχία του χρή΅ατος. Από τον κλοιό δραπετεύει, στο τέλος της αφήγησης, η Ρήνη
(η κεντρική ηρωίδα), αρνού΅ενη την εξαγορά της αγάπης της, αποφασισ΅ένη να
ορίσει η ίδια τη ζωή της ΅ε την εργασία της. Με τον τρόπο αυτό ο Θεοτόκης
επιχειρεί ένα άνοιγ΅α σ έναν άλλο κύκλο, αφήνοντας -κατ επέκταση- ανοιχτή την
υπόθεση για ΅ια αλλαγή· ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, ο οποίος βρίσκεται περά από
τη δικαιοδοσία του χρή΅ατος.
Εν αντιθέσει προς τα άλλα
έργα του Θεοτόκη, ο Κατάδικος και Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα οργανώνονται
αφηγη΅ατικά ΅ε βάση ένα κεντρικό πρόσωπο (τον Τουρκόγιαννο και τον Καραβέλα
αντιστοίχως). Στην πρώτη περίπτωση έχου΅ε να κάνου΅ε ΅ε έναν ανθρώπινο τύπο
(πρότυπο χριστιανικής εγκαρτέρησης), ο οποίος αναζητεί τον ατο΅ικό - εσωτερικό
δρό΅ο της λύτρωσης αποδεχό΅ενος το ρόλο του θύ΅ατος. Η ανοχή και η στωική
απάθεια (η παραίτηση από υλικές ή συναισθη΅ατικές επιθυ΅ίες) φαίνεται να
οδηγούν, εδώ, σε ΅ια απελευθέρωση από τα πάθη που δυναστεύουν την ύπαρξη και το
πνεύ΅α «η αληθινή ευτυχία» -πιστεύει ο Τουρκόγιαννος- «βρίσκεται ΅ εκείνους
που αλαφραίνουν του αλλουνού τον πόνο ή ΅ε τους κακούς που ΅ετανοιώνουν. Αυτοί
λαβαίνουν τη λύτρωση». Αυτή η απλοϊκή ιδεαλιστική έξαρση του «κατάδικου»
δη΅ιουργεί ρωγ΅ές στο ρεαλιστικό κατά τα άλλα πλαίσιο της αφήγησης και άγεται
προς ΅ια διαφορετική θεώρηση της ύπαρξης.
Συγχρόνως αποτελεί ΅ια ΅εταφυσική πρόταση στο βασικό πρόβλη΅α, το οποίο
συναντού΅ε στα περισσότερα έργα του Θεοτόκη: στη δυνατότητα, δηλαδή, του
αφηγη΅ατικού ήρωα να απελευθερωθεί από τη φυλακή που κτίζουν γύρω του οι
κοινωνικές και οικονο΅ικές σχέσεις, το χρή΅α ή και η «ε΅παθής» ανθρώπινη φύση.
Συ΅περασ΅ατικά, τόσο στον
Κατάδικο όσο και στον Καραβέλα, η ΅υθιστορη΅ατική πραγ΅ατικότητα θέτει υπό
δοκι΅ασία τις ου΅ανιστικές και σοσιαλιστικές αρχές του συγγραφέα. Οι κατάδικοι
ήρωες (δέσ΅ιοι είτε του έ΅φυτου πάθους τους είτε εγκλωβισ΅ένοι σε
κοινωνικοοικονο΅ικές συ΅βάσεις) δεν ενεργούν -σε κα΅ία περίπτωση- προς ΅ια
κατεύθυνση γενικής ΅εταβολής των ασφυκτικών κοινωνικών όρων.
Αποσπάσ΅ατα από τη ΅ελέτη του Π. Βουτουρή, «Λογοτεχνικές αναζητήσεις», στο
Ιστορία της Ελλάδος του 20ού αιώνα.
«Ο Θεοτόκης είναι ο
πεζογράφος και ο στοχαστής που οφείλουμε να τον φέρουμε πιο κοντά μας, προπάντων
κοντά στους νεότερους, που τόσα χάνουν μέσα στη γενική διαφθορά. Πρέπει να
διαβαστούν τα βιβλία του. Κι ακόμα, να εξηγηθεί τούτο το σημαντικό: ότι ο
πεζογράφος αυτός, ο εισηγητής του κοινωνικού μυθιστορήματος, ο πρωτοπόρος κι ο
κατήγορος, δεν έπαψε ούτε μια στιγμή να είναι ελεύθερη, αδούλωτη πνευματική
μονάδα. Όταν πλησιάσουμε στο έργο του Θεοτόκη, και περισσότερο στον Κατάδικο και
στο Οι σκλάβοι στα δεσμά τους, θα νιώσουμε πολύ ζωηρά το αιώνιο δράμα του
γνήσιου πνευματικού ανθρώπου που ζει ολόκληρος στην εποχή του, που ανήκει στις
δυνάμεις της προόδου και όλη η ζωή του είναι μια μάχη για την ελευθερία.»
«Ο Θεοτόκης είναι ο πιο καθαρόαιμος
εκπρόσωπος του κοινωνικού ρεαλισμού ανάμεσα
στους συνοδοιπόρους του κι ο εισηγητής του κοινωνιστικού μυθιστορήματος, αυτός
που έυρυνε ουσιαστικότερα από κάθε άλλον σύγχρονό του τα όρια της ηθογραφίας και
της έδωσε καινούργια αίγλη, διατηρώντας από τα χαρακτηριστικά του είδους μονάχα
το πλαίσιο και χρωματίζοντας τη γλώσσα του με το κερκυραϊκό ιδίωμα, όπου οφείλει
κι ένα μέρος απ' την εκφραστικότητα του ύφους του, έτσι ώστε ο όρος ηθογραφία να
μη σημαίνει πια στην περίπτωσή του ό,τι συνήθως για πολλούς απ' τους
προηγούμενους. Ο ουσιαστικός προβληματισμός του, η πνευματική ανησυχία και το
πάθος του, κι απ' την άλλη μεριά, η θητεία του στον Νίτσε, στα ινδικά κείμενα,
στον Φλωμπέρ, στον Μπαλζάκ, τον Ζολά, τον Μεριμέ, τον Ντοστογέφσκι, τον Τολστόι
και την άλλη ευρωπαϊκή λογοτεχνία, και ταυτόχρονα η μελέτη του μαρξισμού και του
σοσιαλισμού, αποτέλεσαν τους βασικούς παράγοντες που τον οδήγησαν να διαμορφώσει
τη συγγραφική του προσωπικότητα και να δώσει στο περιφρονημένο αυτό είδος, όπως
θεωρείται από μερικούς η ηθογραφία, βάθος και περιεχόμενο όχι λιγότερο
ουσιαστικό απ' όσο της είχαν δώσει νωρίτερα ο Βιζυηνός κι ο Παπαδιαμάντης,
ανακατεύοντας μέσα στο νατουραλισμό του αδιόρατες συμβολιστικές αποχρώσεις, ίσα
- ίσα για να γίνει πιο υποβλητικός, βαθαίνοντας στην ψυχολογία των προσώπων και
πλάθοντας ζωντανούς ανθρώπινους χαρακτήρες.»
Στεργιόπουλου Κώστα, «Ο χαρακτήρας της πεζογραφίας του Θεοτόκη», στο
Περιδιαβάζοντας. Στο χώρο της παλιάς πεζογραφίας μας. Τόμος Β΄, Εκδόσεις
«Κέδρος», Αθήνα, 1986, σ. 171 - 172.
«Η προσφιλής τάση του Θεοτόκη να προξενεί στον αναγνώστη του φρίκη, η εμμονή του
στην περιγραφή, με όλες της τις λεπτομέρειες, της κόλασης στην οποία βυθίζεται
η, έστω και πραγματικά αξιοκαταφρόνητη, ύπαρξη του Καραβέλα, πηγάζουν από την
πεποίθηση ότι την εξιλέωση θα διαδεχθεί η στιγμή της λύτρωσης και της
δικαιοσύνης για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Παρουσιάζοντας την κοινωνική
κόλαση, ο Θεοτόκης ακολουθεί με ακρίβεια τα μεγάλα ίχνη του γερμανικού
ανθρωπισμού, όπως εμπλουτίστηκε και από το ρωσικό μυθιστόρημα, και ανοίγει στην
πεζογραφία ένα δρόμο παράλληλο με εκείνον της ποίησης (του Παλαμά, κυρίως, στα
χρόνια αυτά, του Σικελιανού και του Καζαντζάκη αργότερα), που και αυτή ήθελε να
καταστρέψει τον κόσμο, σε ένα αποκορύφωμα εξιλέωσης, για να τον δει να
ξαναγεννιέται καθαρός, παρθένος, σωστός. Με τον Καραβέλα η ηθογραφία έχει
εξαντλήσει πλέον όλες της τις δυνατότητες, έχει τερματίσει την ιστορική της
διαδρομή.»
Mario Vitti (Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα,
1992, σ. 322.
Με αφορ΅ή ΅ια νέα ανάγνωση
της πεζογραφίας του Κωνσταντίνου Θεοτόκη ανακύπτουν ορισ΅ένα ερωτή΅ατα, που θα
τα διατύπωνε κανείς ΅ε την ακόλουθη σειρά: τα έργα της σχετικά παλαιότερης
λογοτεχνίας ΅πορούν να επιβιώσουν στην εποχή ΅ας;
Ειδικότερα, τα έργα που βασίζονται σε έναν κοινωνιολογικό προβλη΅ατισ΅ό και
κατατάσσονται στην κατηγορία της στρατευ΅ένης σε ορισ΅ένο ιδεολογικό
προσανατολισ΅ό λογοτεχνίας; Με άλλα λόγια, το πρόβλη΅α είναι κατά πόσο ορισ΅ένα
κεί΅ενα της παλιότερης ρεαλιστικής πεζογραφίας, που ε΅φανίστηκαν ως
δη΅ιουργή΅ατα συγκεκρι΅ένων κοινωνικών συνθηκών και ιδεολογικών ζυ΅ώσεων, ΅πορούν,
πέρα από την ιστορικότητά τους, να έχουν απήχηση στο ση΅ερινό αναγνώστη.
Για να απαντήσει κανείς στα παραπάνω ερωτή΅ατα, πρέπει να ανιχνεύσει τα
συστατικά στοιχεία των παλιότερων λογοτεχνη΅άτων, τα οποία, ξεπερνώντας την
εποχή όπου γράφτηκαν, εξακολουθούν να ση΅ασιοδοτούν τη σύγχρονη ε΅πειρία. Στον
προβλη΅ατισ΅ό αυτό δεν ΅πορού΅ε να παραγνωρίσου΅ε το γεγονός ότι το «νόη΅α» ενός
λογοτεχνικού κει΅ένου βρίσκεται πάντοτε σε στενή συνάρτηση ΅ε το εκφραστικό του
αποτέλεσ΅α: η λογοτεχνία, ακό΅η κι όταν παρουσιάζεται ΅ε τη ΅ετα΅φίεση του πιο
κοινότοπου ρεαλισ΅ού, καταξιώνεται πρωταρχικά ως έργο φαντασίας και λόγου. Θα ΅πορούσε
κάλλιστα την ανεπικαιρότητα να αναπληρώσει η ΅ετα΅ορφωτική δύνα΅η της φαντασίας.
Ας θυ΅ηθού΅ε δύο συγκριτικά παραδείγ΅ατα: τη Φόνισσα (1903) του Παπαδια΅άντη και
την Τι΅ή και το χρή΅α (1912) του Θεοτόκη. Στον πυρήνα και των δύο έργων υπάρχει
το
ίδιο πρόβλη΅α: η υποβαθ΅ισ΅ένη θέση της γυναίκας ΅έσα στην ελληνική κοινωνία της
εποχής. Ο Παπαδια΅άντης ό΅ως επιλέγοντας ΅ια προωθη΅ένη φανταστική λύση έδωσε
΅ια «δαι΅ονική» και τραγικότερη διάσταση στον τύπο της ηρωίδας του και
απο΅ακρύνθηκε έτσι από τις ε΅πειρικές αφορ΅ές του ΅ύθου του. Με το να στήσει ένα
γνήσιο λογοτεχνικό τύπο κατόρθωσε να υπερβεί τις συνέπειες του ρηχού ρεαλισ΅ού.
Αντίθετα, ο Θεοτόκης ΅ένοντας πιστός στις σοσιαλιστικές ιδέες που τον ενέπνευσαν
όταν έγραφε την κοινωνική του νουβέλα -πριν από τους Βαλκανικούς πολέ΅ους-
θέλησε να
δείξει ΅ε ΅έθοδο αυστηρά ρεαλιστική το δρό΅ο που θα οδηγούσε τη γυναίκα στην
κοινωνική της απελευθέρωση. Είναι πιο πολύ στο έργο αυτό, όπως και στο ΅υθιστόρη΅ά
του Οι σκλάβοι στα δεσ΅ά τους (1922), ένας ΅ελετητής και στοχαστής των
κοινωνικών πραγ΅άτων που παρατηρεί από ορισ΅ένη ιδεολογική οπτική γωνία. Γράφει,
θα λέγα΅ε, προγρα΅΅ατισ΅ένα αλλά και ΅ε υψηλή καλλιτεχνική ευθύνη, ώστε να ΅ην
κάνει, όσο είναι δυνατό, παραχωρήσεις στην ιδεολογία του εις βάρος της τέχνης.
Προσγειω΅ένος ό΅ως στο έδαφος του κοινωνικού ρεαλισ΅ού περιόρισε σε «λογικά
όρια» το πέταγ΅α της φαντασίας στην προσπάθειά του να απεικονίσει ΅ε τα πιο λιτά
και πειστικά εκφραστικά ΅έσα το κοινωνικό πλαίσιο και τους χαρακτήρες της
ιστορίας του. Το δίδαγ΅α του Θεοτόκη είναι το δίδαγ΅α του κοινωνικού ρεαλιστή:
να δείξει ότι ο χαρακτήρας είναι δη΅ιούργη΅α των κοινωνικών συνθηκών όπου ζει ο
άνθρωπος, ο οποίος από τη φύση του δεν έχει κα΅ιά ροπή προς το κακό: «Και αχ,
δεν έφταιγε ούτε αυτός. δεν ήταν φυσικιά η κακοσύνη ΅έσα στο στήθι του! Οι
περίστασες, οι δυστυχίες τον είχαν αλλάξει. Κουναρη΅ένος καθώς ήταν ΅ε ιδέες
νοικοκυρίσιες, δε ΅πορούσε να συνηθίσει στον σκληρό ξεπεσ΅ό, αλλά ΅ε όλην του τη
δύνα΅η αντιστεκότουν ».
Το κεί΅ενο ανήκει στον Γ.∆. Παγανό, κριτικό της λογοτεχνίας, και δη΅οσιεύτηκε
στις 18-04-1984 στο περιοδικό ∆ιαβάζω, τεύχος 92,
Ογδόντα χρόνια μετά το θάνατο του
Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1η Ιουλίου 1923) και η πνευματική φυσιογνωμία του
Κερκυραίου λογοτέχνη, γνωστού από έργα του όπως «Η ζωή και ο θάνατος του
Καραβέλα», παραμένει επίκαιρη. Συγγραφέας με ισχυρή προσωπικότητα, στα
χρόνια της γενιάς του Παλαμά, σημάδεψε με την εργοβιογραφία του την ελληνική
διανόηση των αρχών του 20ού αιώνα.
Η δύναμη της πένας του εξακολουθεί να
προκαλεί το φιλολογικό ενδιαφέρον και, παρ' ότι αγνοήθηκε από τη «γενιά του
'30», θεωρείται σταθερός-συνειδητός υποστηρικτής των ιδεολογικών πεποιθήσεών
του που συνάμα καλλιέργησε αδιάπτωτα τη συγγραφική τέχνη του.
Ο ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, κριτικός των ιδεών και των γραμμάτων
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ (ΚΑΡΟΥΣΑΔΕΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ,
1872-1923) και η μεταιχμιακή εποχή του τελευταίου τετάρτου του 19ου αιώνα και
του πρώτου αντίστοιχου του 20ού παρουσιάζονται στην εκπομπή «ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ» του ΤΑΣΟΥ ΨΑΡΡΑ.
Το κύκνειο άσμα του Κωσταντίνου Θεοτόκη, «Οι Σκλάβοι στα Δεσμά τους» (1922)
μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη από τον σκηνοθέτη Τώνη Λυκουρέση.
Ενδεικτική βιβλιογραφία για τον Κωνσταντίνο
Θεοτόκη
- Αγγελόπουλος Π., Φιλολογικά ση΅ειώ΅ατα στο έργο των Καρκαβίτσα, Θεοτόκη,
Σολω΅ού κ.ά., Θεσσαλονίκη, εκδ. Θανάσης Αλτιντζής, 2003.
- ’γρας Τέλλος, «Φιλολογικές ανα΅νήσεις. Ένα σκίτσο για τον Κώστα Θεοτόκη»,
Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1943, σ. 95-101 (τώρα και στον τό΅ο Τέλλος ’γρας Κριτικά
Τό΅ος τρίτος, Μορφές και κεί΅ενα της πεζογραφίας, φιλολογική επι΅έλεια: Κώστας
Στεργιόπουλος, σ. 132-143, Αθήνα, Ερ΅ής,1984).
- Βεϊνόγλου Α.Σ., «Θεοτόκης Κωνσταντίνος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια 12,
Αθήνα, Πυρσός, 1930.
- Γκόλφης Ρήγας, «Η τι΅ή και το χρή΅α», Ο Νου΅άς, 17/9/1916, σ. 255-256.
- ∆άλλας Γιάννης, «Γνώση και ανάγνωση της πεζογραφίας του Θεοτόκη. Η
αποκατάσταση ΅ιας επαφής», ∆ιαβάζω 14, 10-11/1978, σ. 30-39.
- ∆άλλας Γιάννης, «Οι σκλάβοι στα δεσ΅ά τους. Η χειρόγραφη παράδοση και η
εκδοτική ΅ορφή», Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Οι σκλάβοι στα δεσ΅ά τους ΅υθιστόρη΅α,
σ. θ΄-λη΄, Αθήνα, τυπ. Κεί΅ενα, 1981.
- ∆άλλας Γιάννης, «Το πρόβλη΅α της εντοπιότητας στην πεζογραφία του Θεοτόκη»,
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ∆ιηγή΅ατα Κορφιάτικες ιστορίες (΅ε έντεκα χαράγ΅ατα του
Μάρκου Ζαβιτσιάνου), εισαγωγή Γιάννης ∆άλλας, σ. 7-21, Αθήνα, τυπ. Κεί΅ενα,
1982.
- ∆άλλας Γιάννης, «Κωνσταντίνος Θεοτόκης», Η παλαιότερη πεζογραφία ΅ας - Από τις
αρχές της ως τον πρώτο παγκόσ΅ιο πόλε΅ο (1900-1914), Ι΄, σ. 182-230. Αθήνα,
Σοκόλης, 1997.
- ∆αφνής Κώστας, «Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης και ο σοσιαλισ΅ός», Πόρφυρας 46
(Κέρκυρα), 7- 9/1988, σ. 259-264.
- Θεοτόκης Σπυρίδων Μ., Τα νεανικά χρόνια του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Βιογραφία,
εισαγωγή - επι΅έλεια κει΅ένου: Τάσος Κόρφης, Αθήνα, Πρόσπερος, 1983.
- Θρύλος ’λκης, «Κωνστ. Θεοτόκης», Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1949, σ. 181-196.
- Θρύλος ’λκης, «Κωνσταντίνος Θεοτόκης», Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας. Και ΅ερικές
άλλες ΅ορφές, σ. 135-188, Αθήνα, ∆ίφρος, 1963.
- Καραντώνης Α., «Κωνσταντίνος Θεοτόκης», Φυσιογνω΅ίες, Τό΅ος πρώτος, σ. 72-96,
Αθήνα, Παπαδή΅ας, 1977.
- Καρβέλης Τάκης, «Κωνσταντίνος Θεοτόκης: Από την ηθογραφία στο κοινωνικό ΅υθιστόρη΅α»,
∆ιαβάζω 14, 10-11/1978, σ. 41-46.
- Καρβέλης Τάκης, «Ο ρεαλισ΅ός και η ηθογραφία στην υπηρεσία της πεζογραφίας», ∆ιαβάζω
92, 18/4/1984, σ. 32-37 (τώρα και στον τό΅ο ∆εύτερη ανάγνωση. Κριτικά κεί΅ενα
1984-1991, το΅. Β΄, σ.13-23. Αθήνα, Σοκόλης, 1991).
- Κατσί΅παλης Κ.Γ., Βιβλιογραφία Κων/νου Θεοτόκη, Αθήνα, τυπ. Σεργιάδη, 1942.
- Κατσί΅παλης Κ.Γ. Βιβλιογραφικά συ΅πληρώ΅ατα Ι. Γρυπάρη - Μ. Μητσάκη - Κ.
Θεοτόκη - Κ.Καβάφη, Αθήνα, τυπ. Σεργιάδη, 1944.
- Κοντός Σ.Γ., Κωνσταντίνος Μ. Θεοτόκης, Αθήνα, τυπ. Ερ΅ού, 1924.
- Λουκά ∆., Η ρητορική του έρωτα και η ρητορική του συ΅φέροντος: το ρο΅αντικό
υπόβαθρο και η ρεαλιστική οργάνωση αφηγη΅άτων του Κ. Θεοτόκη και του Γρ.
Ξενόπουλου, Αριστοτέλειο Πανεπιστή΅ιο Θεσσαλονίκης, 1995.
- Λυκούργου Νίκη, «Θεοτόκης Κωνσταντίνος», Παγκόσ΅ιο Βιογραφικό Λεξικό 4, Αθήνα,
Εκδοτική Αθηνών, 1985.
- Μαλακάσης Μηλτιάδης, «Ο Ντίνος Θεοτόκης», Ελεύθερον Βή΅α, 13/10/1940.
- Μπαλάσκας Κ., Κωνσταντίνος Θεοτόκης (Ο τραγικός του έρωτα και της ουτοπίας),
Αθήνα, Ειρ΅ός,1993.
- Μπενάτσης Απόστολος, Κων/νος Θεοτόκης. Πάθη - ∆ράση - Κώδικες, Αθήνα,
Επικαιρότητα, 1995.
- Παγανός ∆.Γ., Η νεοελληνική πεζογραφία, Αθήνα, Κώδικας, 1983.
- Πυλαρινός Θεοδόσης, «Η χρονολόγηση ενός σονέτου του Κ. Θεοτόκη και η παραλλαγή
΅ιας ΅ετάφρασής του», Πόρφυρας 67-68 (Κέρκυρας), 11/1993 - 3/1994, σ. 65-69.
- Σαχίνης Απόστολος, «Κωνσταντίνος Θεοτόκης», Το νεοελληνικό ΅υθιστόρη΅α, σ.
195-215, Αθήνα, Εστία, 1958 (και έκτη, διορθω΅ένη έκδοση, 1991).
- Σπαταλάς Γ., «Το έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη», Νέα Ζωή ΧΙΙ (Αλεξάνδρειας),
1923-1924, σ. 9-31.
- Τερζάκης ’γγελος (επι΅.), Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Αθήνα, Αετός, 1955 (στη σειρά
Βασική Βιβλιοθήκη, αρ.31).
- Χουρ΅ούζιος Αι΅ίλιος, Κριτική Πορεία Ε΄. Κωνστ. Θεοτόκης: Ο εισηγητής του
κοινωνιστικού ΅υθιστορή΅ατος στην Ελλάδα. Ο άνθρωπος - Το έργο, Αθήνα, Ίκαρος,
1946.
Αναζήτηση άρθρων στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του ΕΚΕΒΙ
