|
ΚΑΝΤ
ΥΠΕΡΟΧΟ (ΥΨΗΛΟ)
 "το αίσθημα του Υπέροχου
(Υψηλού)
συνεπάγεται το βίωμα του μη πεπερασμένου. Αυτό που προκαλεί το αίσθημα αυτό
είναι η αγριότητα, το χάος, η αταξία και η ερήμωση.
Ονομάζουμε υπέροχο (Υψηλό) αυτό που
είναι απόλυτα μεγάλο. Η ικανότητα της φαντασίας να αντιληφθεί ολόκληρη την
παράσταση με μία και μόνη εποπτεία έχει ένα ανώτερο όριο. Το αντικείμενο του
οποίου το αισθητό ή το νοητό μέγεθος ωθεί την ικανότητα της φαντασίας ως τα όριά
της είναι απόλυτα μεγάλο( υποκειμενικά): φτάνει στα όρια που νιώσαμε και
εμφανίζεται σαν να ήταν άπειρο. Η "φύση" λέει ο Καντ" είναι υπέροχη σε εκείνα τα
φαινόμενα της, των οποίων η εποπτεία παρέχει την Ιδέα της απειρότητάς τους".
Όταν γεννιέται αυτή η Ιδέα, ο Λόγος απαιτεί να αποδοθεί ως ολοκληρωμένη ολότητα,
να παρασταθεί ως δυνατή εμπειρία. Προσπαθώντας να το ικανοποιήσει, η φαντασία
φτάνει στα όρια των δυνατοτήτων της, αποκαλύπτει την αποτυχία και την
ακαταλληλότητά της, όταν συγκρίνεται με τις απαιτήσεις του Λόγου, και μας κάνει
αντιστικτικά να αντιληφθούμε τη μεγαλοπρέπεια του ίδιου του Λόγου. Έτσι
γεννιέται το αίσθημα του Υπέροχου (Υψηλού).
Η χαρά και η ανάταση που
νιώθουμε στην παρουσία του Υπέροχου (Υψηλού) είναι η φυσική ανθρώπινη ηδονή που νιώθουμε
όταν μας υπενθυμίζουν ότι διαθέτουμε "μια νοητική ικανότητα που υπερβαίνει
κάθε μέτρο της αίσθησης". Το συναίσθημα του
Υπέροχου (Υψηλού) εμπεριέχει μια οδύνη, τη συναίσθηση της διαφοράς ανάμεσα στη φαντασία
και το Λόγο, αλλά μετασχηματίζεται σε ηδονή, επειδή αντανακλά τη μεγαλοσύνη του
Λόγου. Έτσι το Υπέροχο (Υψηλό) μας συγκινεί, δεν μας φέρνει σε κατάσταση "ήρεμης θέασης"
όπως το ωραίο. Το συναίσθημά μας έχει κάποια ομοιότητα με το σεβασμό μας για τον
ηθικό νόμο. Το "υπέροχο αντικείμενο, μολονότι το ίδιο δεν έχει καμία τελικότητα
μας γνωστοποιεί μια υποκειμενική τελικότητα στη χρήση της γνωστικής λειτουργίας
μας". Ο Λόγος δεν μας παρέχει υπεραισθητές γνώσεις, αλλά παίζει το ρόλο του
ρυθμιστή των πράξεων της διανοίας πάνω στην αίσθηση, απαιτώντας να υπάρξει στο
σύστημα των γνώσεων μας μια πληρότητα που θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνον αν
ξεπερνούσαμε τα όρια του φαίνεσθαι και φτάναμε ως τα πράγματα καθ' εαυτά. Η
μεγαλοσύνη μας, ως έλλογων όντων, είναι ότι εκτιμάμε και χαιρόμαστε το Υπέροχο
(Υψηλό).
Και ακόμη:
Η φύση κρίνεται ως δυναμικά
υπέροχη, όταν η συντριπτική δύναμή της την κάνει να φαίνεται φοβερή σε συνθήκες
στις οποίες είμαστε ασφαλείς. Οι αστραπές και οι βροντές, οι τυφώνες και τα
ηφαίστεια
"υψώνουν την
ενεργητικότητα της ψυχής πάνω από το συνηθισμένο επίπεδο της και μας κάνουν να
ανακαλύπτουμε μέσα μας μια δύναμη αντίστασης εντελώς διαφορετική, που μας
ενθαρρύνει να αναμετρηθούμε με τη φαινομενική παντοδυναμία της φύσης"
Το ότι, ως φυσικά πλάσματα,
νιώθουμε ανήμποροι, μας οδηγεί στην επίγνωση του ότι είμαστε άπειρα ανώτεροι ως
ηθικά όντα, ότι είμαστε πνευματικά άτρωτοι μέσα στους φυσικούς κινδύνους. "'Έτσι
η ανθρωπότητα στο πρόσωπό μας παραμένει αταπείνωτη, έστω και αν το άτομο
αναγκάζεται να υποκύψει σε αυτή την εξουσία. Στην πραγματικότητα θαυμάζουμε τον
υπέροχο χαρακτήρα του πεπρωμένου μας."
ΤΟ ΩΡΑΙΟ
"το ωραίο συνδέεται με τη
μορφή και επομένως με το πεπερασμένο ενός αντικειμένου καθώς και από την
τελικότητα του αντικειμένου σαν να ήταν προκαταβολικά προσαρμοσμένο στην κρίση
μας. Η τελικότητα που παρατηρούμε και που ονομάζεται ομορφιά εμπλουτίζει την
ίδια την έννοια που έχουμε για τη φύση, υποβάλλοντας μας την ιδέα ότι αυτή δεν
είναι ένας απλός μηχανισμός αλλά κάτι ανάλογο με την τέχνη.
ΤΟ ΩΡΑΙΟ
ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΛΟ
Η κύρια τάση της καντιανής
φιλοσοφίας της τέχνης είναι να θεμελιώσει την αυτονομία του αισθητικού, την
ανεξαρτησία του από την επιθυμία, από το ηθικό καθήκον και από τη γνώση. Αλλά
αυτό δεν αποδίδει την ουσία της τελικής σκέψης του, γιατί τελικά ο Καντ
αποβλέπει σ΄ένα ανώτερο επίπεδο στο οποίο οι δεσμοί τους μπορούν να
αποκατασταθούν. "Υποστηρίζω ότι το να ενδιαφέρεται κανείς άμεσα για την ομορφιά
της Φύσης είναι πάντα σημείο καλής ψυχής" Αλλά για να χαρούμε την ομορφιά της
φύσης, πρέπει να βρούμε στη φύση μια τελικότητα και αρμονία που αναγνωρίζουμε ως
έκφραση ενός κοσμικού Λόγου, συγγενικού μ΄αυτόν που έχουμε μέσα μας και που
εκφράζεται με τον ηθικό νόμο. Γι αυτό και η ομορφιά μπορεί να εκληφθεί ως
σύμβολο ηθικής τάξης : αυτή είναι η αληθινή πηγή της ικανότητάς της να κάνει το
Νου να έχει συνείδηση ενός εξευγενισμού και μιας ανάτασης πάνω από την απλή
δεκτικότητα στην ηδονή που αντλούμε από τις αισθήσεις μας".
Από το
blog του κ. Χρ. Μπούρα αλιεύσαμε τα εξής:
Πρακτικός Λόγος = Η ηθική σκέψη του Kant
Με την συγγραφή του πρακτικού λόγου ο Kant δεν επιχειρεί να προτείνει έναν τρόπο
ηθικής συμπεριφοράς αλλά να αναδείξει «τις υποκειμενικές προϋποθέσεις για να
συγκροτηθεί μία δυνητική κοινωνία ηθικώς αυτοσυνείδητων όντων». Βασική
προϋπόθεση για να επιτευχθεί το παραπάνω είναι να ενεργεί ο άνθρωπος με βάση το
καθήκον επειδή το επιβάλει ο καθαρός εαυτός, η αγαθή βούληση του. Σε αυτό το
δεδομένο ο άνθρωπος στηρίζει την αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμηση του.
Το καθήκον από την στιγμή που θα αναγνωριστεί ισχύει απόλυτα ακόμα και στην
περίπτωση που η εκτέλεση του έχει ως φυσική συνέπεια την καταστροφή ολόκληρου
του κόσμου.
Η ηθικότητα του ανθρώπου εξαρτάται από την εσωτερική διάθεση του, χωρίς
σκοπιμότητες, εξαρτάται από την βούληση του όταν αυτή είναι αγαθή χωρίς να
τείνει να εξυπηρετήσει κάποιον σκοπό. Ακόμα και αν δεν επιτυγχάνει τίποτα, η
βούληση από μόνη της είναι αυτή που δίνει αξία και αποτελεί την ουσία της
ηθικότητας του ανθρώπου.
Η βούληση στην Καντιανή Ηθική
Ο Kant αρχικώς παρουσιάζει τα βασικά στοιχεία του ηθικού του συστήματος στο έργο
του Θεμέλια της μεταφυσικής των Ηθών (1785) όπου έχει σαν αφετηρία ότι το μόνο
ανεπιφύλακτα καλό είναι η καλή βούληση. Σε αυτό το έργο του ο Kant σημειώνει ότι
όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που συνθέτουν μία προσωπικότητα (ταλέντα,
χαρακτήρας, αυτό-έλεγχος, τύχη) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κακούς σκοπούς
εκτός από την βούληση αυτή καθ’ αυτή ακόμα και αν τα αποτελέσματα της δεν
εκπληρώνουν τις προθέσεις της.
Ο Kant υποστηρίζει ότι η ηθική συμπεριφορά δεν είναι προϊόν γνώσης και οι ηθικές
μας επιλογές καθορίζονται από την βούληση μας που σε καμιά περίπτωση δεν έχει
σχέση με ένστικτα, συναισθήματα και πάθη.
Την επιχειρηματολογία του για την ηθική αναπτύσσει ο Kant εκτενέστερα στο
επόμενο έργο του την Κριτική του Πρακτικού Λόγου όπου διαφωτίζει την φύση της
ανθρώπινης ηθικής κατάστασης με αναφορά στην έννοια της «αγαθής βούλησης». Ο
Kant αναφέρει ότι σε μία τέτοια βούληση δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ λόγου και
διάθεσης αλλά ο άνθρωπος πράττει πάντοτε όπως οφείλει παρά το γεγονός ότι η
αντίθεση ανάμεσα στο λόγο και την επιθυμία είναι αδιάκοπη.
Διάκριση καθαρής και εμπειρικής βούλησης
Όπως ακριβώς η διάκριση μεταξύ αίσθησης και νόησης είναι θεμελιακή για την
Κριτική του Καθαρού Λόγου, έτσι είναι θεμελιακή για την Κριτική του Πρακτικού
Λόγου η διάκριση μεταξύ καθαρής (αγαθής) και εμπειρικής βούλησης όπου η καθαρή
βούληση δεν εξαρτάται από τίποτε άλλο παρά από τον ίδιο τον εαυτό της ενώ η
εμπειρική βούληση καθορίζεται από παράγοντες πέρα από αυτήν όπως υποκειμενικά
στοιχεία. Για τον Kant η ηθική δεν μπορεί να έχει σχέση με την εμπειρία και η
οποία θεωρητική διερεύνηση της ηθικής δεν μπορεί παρά να στηρίζεται στον ορθό
λόγο.
Η καντιανή ηθική είναι η ηθική της αγαθής βούλησης, μιας ανιδιοτελούς και μη
εγωιστικής βούλησης που δεν προσδιορίζεται από εμπειρικούς παράγοντες και είναι
ανεξάρτητη από τους σκοπούς. Η ηθική αξία των πράξεων προσδιορίζεται από το
φρόνημα και την εσωτερική βούληση του ανθρώπου. Αρετές όπως το θάρρος, η τόλμη,
η ευφυΐα είναι απόλυτα καλές μόνο αν συνοδεύονται από μία απόλυτα αγαθή βούληση.
Άρα ο ηθικός νόμος δεν καθορίζεται από παράγοντες εξωγενείς προς τον άνθρωπο
αλλά με τον ανθρώπινο καθαρό λόγο έχοντας αποκλειστικό σκοπό την δημιουργία μίας
απόλυτα καλής, αυστηρά ανιδιοτελούς και οικουμενικής βούλησης.
Βούληση και Ελευθερία
Ο Kant λέγει ότι η ηθική μας συμπεριφορά είναι προϊόν της βούλησης της καθαρής.
Το κριτήριο που ενώνει την ηθική συμπεριφορά με την καθαρή βούληση είναι η
ελευθερία που είναι βασικό στοιχείο για την ηθική συμπεριφορά. Μια πράξη
αξιολογείται ηθικά μόνο αν το άτομο που την έπραξε ήταν ελεύθερο για να την
πράξει.
Η καθαρή βούληση δεν αναφέρεται σε κάτι πέρα από αυτήν, αναφέρεται και
δεσμεύεται σε εκείνο που ίδια έχει θέσει ως επιδίωξη της και είναι δηλαδή μια
αυτοδέσμευση που για τον Kant ταυτίζεται με την ελευθερία της βούλησης.
Η εμπειρική βούληση δεν είναι ελεύθερη επειδή η αιτία που κάθε φορά θέλουμε κάτι
βρίσκεται έξω από εμάς μόνο η καθαρή βούληση είναι ελεύθερη γιατί η αιτία της
κάθε επιδίωξης βασίζεται σε μέσα της , γιατί αυτο-καθορίζεται. Η ελευθερία της
βούλησης συνίσταται στην αυτονομία της και αυτό γίνεται μόνο στην καθαρή μορφή
της.
Ο Kant λέγει ότι το δεν μπορώ δεν υφίσταται στη περίπτωση της καθαρής βούλησης
γιατί στο όνομα της ελευθερίας της έχουμε την δυνατότητα να προβούμε στις
επιλογές που κρίνουμε ότι μπορούμε να φέρουμε εις πέρας. Η υπακοή μας στα
αιτήματα της καθαρής βούλησης είναι απόλυτη.
Η ηθική μας συμπεριφορά λοιπόν ορίζεται βάση των κανόνων που απορρέουν από την
απόλυτη ελευθερία της καθαρής βούλησης και ρυθμίζουμε την συμπεριφορά μας στο
πλαίσιο της κατηγορηματικής προσταγής.
Βούληση και Ευτυχία
Ο Kant θεωρεί ότι και η ευτυχία διαφθείρει και θεωρεί την σχέση βούλησης –
ευτυχίας όχι αναγκαία. Κρίνει το ένστικτο το πλέον αποτελεσματικό για την
επίτευξη της ευτυχίας. Άρα η βούληση είναι το ύψιστο αγαθό, προϋπόθεση όλων των
άλλων αγαθών, ακόμα και της ευδαιμονίας.
Τι κάνει καλή την βούληση;
Το να πράττει κανείς από καθήκον σημαίνει να επιδεικνύει καλή βούληση παρά τις
δυσκολίες. Εδώ πρέπει να γίνει σαφής η διάκριση: πράττω σύμφωνα με το καθήκον
και πράττω με κίνητρο το καθήκον. Για τον Kant η αξία του χαρακτήρα φαίνεται
μόνο όταν κάποιος κάνει καλό από καθήκον και όχι από προδιάθεση ακόμα και όταν
αυτό έρχεται σε αντίθεση με την θέληση του. Υπάρχουν περιπτώσεις που το καθήκον
κοστίζει στην επίτευξη της ευτυχίας, αλλά για τον Kant σημαντική είναι η οδύνη
του καλώς πράττειν όταν αυτό είναι ορθώς πράττειν. Στην οπτική αυτή του Kant
έρχεται να εκφράσει την αντίθεση του ο Nietzsche με τρόπο αφοριστικό,
μηδενιστικό και ανατρεπτικό.
Γραφείο / Αρχείο /
Ημερολόγιο /
Χειρόγραφα /
Βιογραφικά
/ Σημειώσεις /
Οδηγίες χρήσης
<-----
Αρχική
| 