|
Tα πίξελ δεν εκτόπισαν τις
λέξεις
Oσοι προέβλεπαν ότι το Διαδίκτυο και η κυβερνολογοτεχνία θα σημάνουν το τέλος
του τυπωμένου βιβλίου έχουν διαψευσθεί
Της Τιτίκας Δημητρούλια
Η διακήρυξη του θανάτου του βιβλίου και του αναγνώστη δεν είναι καθόλου
καινούργια. Πολύ μετά τη διαπίστωση του θανάτου του Θεού από τον Νίτσε και
ταυτοχρόνως σχεδόν με την ανακάλυψη του θανάτου του συγγραφέα από τον Ρολάν
Μπαρτ (1968), ο Ζακ Ντεριντά αποφαινόταν στη «Γραμματολογία» του ότι το τέλος
της γραμμικής γραφής θα σημάνει και το τέλος του βιβλίου, του τυπωμένου βιβλίου,
ακόμα και αν τα νέα γραπτά συνεχίσουν να ενδύονται, για ένα διάστημα, τη μορφή
των βιβλίων. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, η ευρεία χρήση του υπερκειμένου (hypetext),
με τους πολλαπλούς συνδέσμους και την ασυνεχή δομή του, ήρθε να τον
επιβεβαιώσει. Tο υπερκείμενο όχι μόνο αποτέλεσε τη βάση (τη γλώσσα HTML) για τη
ραγδαια ανάπτυξη του Παγκόσμιου Iστού (WWW), αλλά επιπλέον έδωσε τη δυνατότητα
για έναν νέο τρόπο σύνταξης και ανάγνωσης.
Η ευφορία της ψηφιοποίησης οδήγησε τον Ρόμπερτ Κούβερ, γνωστό Aμερικανό
συγγραφέα και έναν από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με την υπερκειμενική
λογοτεχνία, να γράψει στο New York Times Book Review το περίφημο άρθρο του με
τίτλο «Το τέλος των βιβλίων» (21/6/1992). Οχτώ χρόνια αργότερα, το ηλεκτρονικό
βιβλίο (e-book), στην αμερικανική (Rocket/Gemstar) ή τη γαλλική εκδοχή του (Cytale),
ετοιμαζόταν να ψάλει τον επικήδειο στο τυπωμένο βιβλίο. Το 2002, και αφού στη
Γαλλία έχουν πουληθεί μετά βίας χίλια cybooks, η Cytale, στην οποία είχαν
επενδυθεί δέκα εκατομμύρια ευρώ, έπαυσε τις δραστηριότητές της. Και το 2003, η
Gemstar διέκοψε την παραγωγή και πώληση των ηλεκτρονικών βιβλίων. Ο Tύπος, ο
οποίος είχε ανεβάσει στα ουράνια το e-book, του έδωσε τη χαριστική βολή: η τιμή
του ήταν απαράδεκτα υψηλή, λόγω του ειδικού μορφότυπου των βιβλίων, οι επιλογές
ήταν ελάχιστες και, τέλος, το σημαντικότερο, είναι ποτέ δυνατόν ένας
υπολογιστής, μια μηχανή δηλαδή που βασίζεται σε αλφαριθμητικές συναρτήσεις, να
αντικαταστήσει το σχεδόν ιερό τυπωμένο βιβλίο, που κουβαλάει τις μνήμες όλων των
αισθήσεων στις σελίδες του;
Το θνησιγενές e-book συμπαρέσυρε στην πτώση του μια σειρά φιλόδοξων ψηφιακών
σχεδίων, όπως η πρωτοπόρα ιστοσελίδα πώλησης ηλεκτρονικών βιβλίων του Ζαν-Πιερ
Αρμπόν, www.00h00.com - η οποία λειτουργεί πια αρχειακά, ως «μουσείο» μιας
διανοητικής περιπέτειας, η οποία εντούτοις δεν έχει λάβει επ' ουδενί τέλος. Το
ηλεκτρονικό βιβλίο υποχώρησε και αποδέχτηκε την πρωτοκαθεδρία του τυπωμένου
ομολόγου του. Iσως για ένα διάστημα, όπως σημείωνε ο Ζακ Ντεριντά. Και σίγουρα,
διαβρώνοντας εκ των έσω ένα αντικείμενο-φετίχ που δεν κυριάρχησε απλώς στον
πολιτισμό από τον 15ο αιώνα και εξής, αλλά κυριολεκτικά τον δημιούργησε.
Οικουμενική βιβλιοθήκη
Το άυλο, ψηφιακό βιβλίο αναγνωρίζει την πρωτοκαθεδρία του εντύπου, έστω και
φαινομενικά και προσωρινά. Χαρακτηριστικές είναι οι έρευνες για νέα μέσα, όπως η
ηλεκτρονική μελάνη, που θα επιτρέψουν την καλύτερη εμφάνιση των σελίδων, την
καλύτερη προσομοίωσή τους δηλαδή με τις τυπωμένες σελίδες. Την ίδια στιγμή όμως,
το ηλεκτρονικό βιβλίο, νοούμενο ως αρχείο το οποίο ανοίγουμε, διαβάζουμε ή
αποθηκεύουμε στον δικό μας υπολογιστή, τείνει να υλοποιήσει ένα από τα
παλαιότερα και ωραιότερα όνειρα της ανθρωπότητας, τη δημιουργία μιας
οικουμενικής βιβλιοθήκης - η οποία επιπλέον δεν θα υπόκειται σήμερα στους
καταναγκασμούς του χωρόχρονου και του όγκου. Aπειρα βιβλία, ελεύθερα πνευματικών
δικαιωμάτων ως επί το πλείστον, ψηφιοποιούνται καθημερινά, από εθνικές,
ακαδημαϊκές, δημόσιες βιβλιοθήκες και άλλους φορείς και παίρνουν τη θέση τους
στο παζλ της παγκόσμιας γνώσης.
Ο Παγκόσμιος Ιστός κάνει πραγματικότητα το όνειρο του Βάνεβαρ Μπους, που, μετά
το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε βάλει στόχο να αποτυπώσει σε μικροφίλμ
όλη τη γνώση της ανθρωπότητας, ώστε να την καταστήσει προσιτή στους ερευνητές
αλλά και του «πατέρα του υπερκειμένου», του Τεντ Νέλσον, ο οποίος στις αρχές της
δεκαετίας του εξήντα επινόησε ένα τεράστιο υπερκείμενο, το Xanadu, το οποίο θα
εμπεριείχε όλα τα βιβλία όλων των εκδοτών. Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ολοκλήρωση
του μεγαλειώδους αυτού σχεδίου, που οργανώνει πολύ συχνά τα κείμενα σε βάσεις με
πολλαπλές δυνατότητες, είναι η πολιτική των εκδοτών όσον αφορά τα πνευματικά
δικαιώματα. Παρότι οι πρωτοβουλίες απελευθέρωσης σύγχρονων κειμένων αυξάνονται,
όπως αυτή των εκδόσεων Eclat που επιτρέπουν στον αναγνώστη να διαβάσει ολόκληρα
τα βιβλία τους στο Διαδίκτυο, τα επονομαζόμενα lyber (από το cyber και το liber=ελεύθερος,
βιβλίο) ή η απόφαση ορισμένων εκδοτών να αφήνουν ελεύθερα τα καινούργια βιβλία
στο Διαδίκτυο μετά την παρέλευση μιας πενταετίας, οι περισσότεροι εκδότες
σκληραίνουν τη στάση τους, παραβλέποντας το γεγονός ότι το άυλο βιβλίο δεν
διαβάζεται με τον ίδιο τρόπο με το τυπωμένο και, επομένως, δύσκολα μπορεί να
λειτουργήσει ανταγωνιστικά προς αυτό.
Λογική παπύρου
Η πρώτη και κύρια διαφορά του ηλεκτρονικού βιβλίου (και εννοούμε εδώ το
μυθιστόρημα, το δοκίμιο, την ποίηση και όχι τα λεξικά ή τις εγκυκλοπαίδειες, η
ανάγνωση των οποίων είναι εξ ορισμού ασυνεχής) από το τυπωμένο είναι η σύνδεσή
του με πρακτικές ανάγνωσης που προηγούνται όχι μόνο της τυπογραφίας, αλλά και
του κώδικα: το υπερκείμενο εκδιπλώνεται στην οθόνη με τον τρόπο του παπύρινου
κυλίνδρου, παρότι εξακολουθεί να φέρει τα τυπικά στοιχεία του κώδικα
(υποσημειώσεις, περιεχόμενα, κεφάλαια κ.λπ.) ενώ η σελιδοποίηση καθίσταται τις
περισσότερες φορές ορατή κατά την εκτύπωση και μόνο. Eτσι, ο μόνος τρόπος να
καταφέρει ο αναγνώστης να συγκεντρωθεί είναι η διαρκής επιστροφή σε ένα σημείο
του κειμένου, οι σημειώσεις ή η εκτύπωση - ως εναλλακτικές λύσεις στη μεγαλόφωνη
ανάγνωση του παπύρου στην αρχαιότητα.
Από την άλλη πλευρά, οι δυνατότητες που του προσφέρουν τα προγράμματα
αναζήτησης, σύγκρισης, ανάλυσης των κειμένων ευνοούν μια ανάγνωση προσηλωμένη
στην εύρεση της συγκεκριμένης πληροφορίας και όχι στην απόλαυση του κειμένου.
Τέλος, η πρακτική του κατακερματισμού του κειμένου και της διασύνδεσης των μερών
του, η σύναψη διαφορετικών αρχείων κειμένου, ήχου, εικόνας μεταξύ τους, που
επιτρέπει και προαπαιτεί το υπερκείμενο, αποτελεί έκφραση της αισθητικής της
ασυνέχειας και του θραύσματος, της ταχύτητας και του συγκρητισμού, ίδιον της
εποχής της υπερ-νεωτερικότητας, και μαζί περιφανή νομιμοποίησή της. Σ' αυτήν
ακριβώς τη διασύνδεση της αποσπασματικότητας, αλλά και στην αλληλεπιδραστικότητα
του Διαδικτύου, στηρίζονται και οι πολυάριθμες «πρωτολογοτεχνικές» ψηφιακές
δοκιμές.
Bιβλία για την ηλεκτρονική κειμενικότητα
- Anis, J.-Lebrave, J.L. (επιμ.),
Texte et ordinateur. LINX 17, Universite de
Paris-X-Nanterre, Centre de Recherches Linguistiques, 1987.
- Birkerts, Sven, The Gutenberg Elegies: The Fate of Reading iaElectronic Age.
Boston, Faber and Faber, 1994.
- Heim, Michael, Electronic Language: A Philosophical Study of Word Processing.
New Haven, Yale University Press, 1987.
- Landow, George. P. και Paul Delaney. (Eds.) The Digital Word: Text Based
Computing ithe Humanities. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 1993.
- Landow, G.P. και Paul Delaney (eds.), Hypermedia and Literary Studies.
Cambridge, MIT Press, 1991.
- Vandendorpe, Christian, Du papyrus l' hypertexte : essai sur les mutations
du texte et de la lecture. Μόντρεαλ, Boral, 1999.
- Bolter, J. D., Writing Space: Computers, hypertext ande the remediatioof the
print, L. Erlbaum Associates, 2001.
Καθημερινή 16-01-05
<-----
Αρχική
|
