|
Οδηγός χρήσης για τους πολίτες της
Κοινωνίας της Πληροφορίας
Για να μην είμαστε «καταναλωτές
ειδήσεων», πρέπει να μην ξεχνάμε ότι η «φτηνή πληροφορία» είναι συνήθως:
Συγκεντροποιημένη
Σήμερα, μόλις 9 πολυεθνικές εταιρείες, με έδρα τις ΗΠΑ, ελέγχουν τα παγκόσμια
ΜΜΕ. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, οι εταιρείες ήταν περίπου 50 και ήδη τότε
μιλούσαν για μονοπώλιο της πληροφόρησης. Αντίπαλον δέος στον συγκεντρωτισμό των
πολυεθνικών αποτέλεσε για πολλούς η πολυφωνία του Διαδικτύου. Ενώ είναι νωρίς
ακόμα να κάνουμε προβλέψεις, η «ελεύθερη πληροφορία» παραμένει ουτοπία. Είναι
αλήθεια ότι ομάδες, άλλοτε αποκλεισμένες, μπορούν να χρησιμοποιήσουν το δίκτυο
για να εκφράσουν τις απόψεις τους, όμως σε μεγάλο βαθμό και το δίκτυο ελέγχεται
από τις ίδιες πολυεθνικές επιχειρήσεις που ελέγχουν και τα παγκόσμια ΜΜΕ.
Ανεξάρτητοι διαδικτυακοί κόμβοι κλείνουν, εξαγοράζονται ή συγχωνεύονται από τους
«ψηφιακούς γίγαντες». Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις 4 εταιρείες μονοπωλούν πάνω
από το 50% του χρόνου που ξοδεύουν οι Αμερικανοί στο Διαδίκτυο, έναντι 11
εταιρειών πριν από 2 χρόνια.
Δραματοποιημένη
Εφόσον ζητούμενο είναι η θεαματικότητα, που θα φέρει διαφημίσεις και κέρδη, η
πίεση «δραματοποίησης» των ειδήσεων είναι αυξημένη. Η μετατροπή σοβαρών
γεγονότων σε ριάλιτι σόου δεν είναι μόνο κάτι που ζήσαμε πρόσφατα στην Ελλάδα.
Είναι πάγια πρακτική πολλών μέσων. Το στενό φλερτ της πληροφορίας με τη
σαπουνόπερα είναι ένας από τους κύριους λόγους που μας κάνουν επιφυλακτικούς
απέναντί της. Το σκάνδαλο στους (πολλάκις βραβευμένους με Πούλιτζερ) N.Y.Times,
με τα κατασκευασμένα ρεπορτάζ συντάκτη τους, που οδήγησε στην παραίτηση του
διευθυντή, έκανε πολλούς να αναρωτηθούν για το πού χάθηκε η τιμή της
δημοσιογραφίας, αλλά ένα άλλο γεγονός πέρασε σχεδόν στο ντούκου: Γραμμή του
διευθυντή το τελευταίο διάστημα ήταν η κατεύθυνση για «προσωπικό, συναισθηματικό
ρεπορτάζ, με ανθρώπινες πινελιές». Ο ρεπόρτερ-απατεώνας απλά ακολουθούσε
οδηγίες. Και όπου δεν έβρισκε ανθρώπινες πινελιές, τις επινοούσε.
(Αυτο)λογοκριμένη
Από την 11η Σεπτεμβρίου και όσα ακολούθησαν ξαναφούντωσε η συζήτηση περί
λογοκρισίας: «Ενσωματωμένοι δημοσιογράφοι» (ή βομβαρδισμένοι, διαλέξτε), μαύρες
λίστες, απολύσεις, πιέσεις κ.λπ. Αυτά φυσικά συμβαίνουν στις ΗΠΑ, αλλά και σε
πολλές άλλες χώρες του «ελεύθερου» ή ανελεύθερου κόσμου. Το αν συμβαίνουν και
εδώ και σε ποιο βαθμό, είναι στην κρίση σας να διαπιστώσετε. Το γεγονός ότι οι
κυβερνήσεις, ακόμα και οι δημοκρατικές, έχουν πάντα συμφέρον να ελέγχουν την
πληροφορία, ευνοεί τα κρούσματα άτυπης ή επίσημης λογοκρισίας. Το ίδιο
αποτέλεσμα έχει η στενή διαπλοκή των ΜΜΕ με τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Ομως
το χειρότερο είδος λογοκρισίας είναι η αυτολογοκρισία των ίδιων των εργαζομένων
στα Μέσα, με φόβο ότι το «θέμα» τους δεν θα είναι αρεστό, θα κοπεί ή θα τους
προκαλέσει προβλήματα.
Διαφημιστική
Ερευνα του Πανεπιστημίου Κολούμπια ανάμεσα σε σκηνοθέτες τηλεοπτικών δελτίων
αναφέρει ότι 53% των ερωτηθέντων δήλωσε «ότι οι διαφημιστές πολλές φορές
προσπάθησαν να τους υπαγορεύσουν τι να βγάλουν στον αέρα και τι όχι, και το
πρόβλημα συνεχώς χειροτερεύει». Εννοείται πως η τηλεοπτική πληροφορία δεν είναι
η μόνη που έχει στενές επαφές με τη διαφήμιση, είναι όμως η πιο χαρακτηριστική.
Τα «infomercial», η πληροφορία-διαφήμιση, καταλαμβάνει όλο και περισσότερο
τηλεοπτικό χώρο και είναι όλο και πιο δύσκολο να εντοπιστεί. Το ίδιο ισχύει και
στο Διαδίκτυο, όπου φτηνή ή δωρεάν είναι τις περισσότερες φορές η «διαφημιστική»
πληροφορία. Η νέα τάση είναι οι ειδησεογραφικοί κόμβοι να γίνονται συνδρομητικοί
και η πραγματικά πολύτιμη πληροφορία να αγοράζεται.
Αναξιόπιστη
Η φράση «το άκουσα στην τηλεόραση» είναι κάτι σαν το παλιό «το είπε ο τελάλης
του χωριού». Θα μπορούσε μια χαρά να το έχει πει η καφετζού, η χαρτορίχτρα ή το
μέντιουμ (το αστείο είναι ότι ακριβώς αυτά τα πρόσωπα ή άλλα παρομοίου κύρους
είναι εξαιρετικά δημοφιλή στις τηλεοράσεις). Εξίσου αναξιόπιστες μπορεί να
αποδειχθούν οι πληροφορίες που συλλέγει κανείς στο Διαδίκτυο ή στον Τύπο, καθώς
είναι δύσκολο να τις διασταυρώσεις, να τις εξακριβώσεις ή να βρεις την αυθεντική
τους πηγή.
Φτηνή, όνομα και πράγμα
Εδώ ταιριάζει το «είμαστε οι φτηνότεροι, γιατί είμαστε οι χειρότεροι». Ο φτηνός
μαραθώνιος ανταλλαγής απόψεων (λέμε τώρα) των τηλεμαϊντανών έρχεται πολύ
φτηνότερα από ένα ρεπορτάζ σε βάθος που απαιτεί χρόνο, κόπο και χρήμα. Το ίδιο
και η μακροσκελής κάλυψη του γάμου μιας διασημότητας ή η τάχα ειδησεογραφική
ενασχόληση με επώνυμα γεννητούρια. Βέβαια, η «δημοσιογραφία του πεζοδρομίου» δεν
αποτελεί μοναδικό προνόμιο της τηλεόρασης. Είναι πια κοινό μυστικό ότι η
ερευνητική δημοσιογραφία είναι προνόμιο των λίγων και εκλεκτών ή σπορ των
γενναίων. Τη μερίδα του λέοντος έχουν η λάντζα, η κατευθυνόμενη-διοχετευμένη
είδηση (λέγε με «διαρροή») και η φτηνή (σε κόστος και περιεχόμενο) πληροφορία.
Αφροδίτη Πολίτη Ελευθεροτυπία - 17/07/2003
<-----
Αρχική
|
