|
Οι αυταπάτες της ιστορίας
Στο βιβλίο του «Le crime parfait» (Galilee, 1995), ο Ζαν Μποντριγιάρ είχε
μιλήσει για το τέλειο έγκλημα που έχει θύμα του την ίδια την πραγματικότητα.
Σύμφωνα με το γάλλο στοχαστή, η πραγματικότητα έχει δολοφονηθεί από μιαν υπερ-πραγματικότητα.
Συνένοχο σε αυτό το έγκλημα είναι το σύμπαν των μέσων μαζικής επικοινωνίας, που
κατασκευάζει την εικόνα ενός κόσμου, ο οποίος είναι μια προσομοίωση του
ανθρώπινου και κοινωνικού κόσμου. Κατά τον Μποντριγιάρ, μαζί με την
πραγματικότητα χάθηκε το φαντασιακό, η ουτοπία, η αυταπάτη. Δεν υπάρχει πλέον
διαλεκτική, επειδή η εικόνα παρουσιάζεται σαν ένα αυτόνομο σύμπαν χωρίς
αρνητικότητα. Η εικόνα είναι ικανή να αναπαράγει εικόνες και δεν είναι πλέον
αναπαράσταση, αφού δεν έχει ανάγκη ένα πραγματικό γεγονός για να γεννηθεί και να
αναπαραχθεί. Το παράδοξο είναι ότι για τον Μποντριγιάρ η πραγματικότητα
δολοφονήθηκε από μια μορφή υπερτροφοδοσίας. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας
αναπαρήγαγαν μιαν υπερβολική δόση πραγματικού και αυτή η υπεραφθονία
πληροφόρησης και εικόνων προκάλεσε μιαν απώλεια νοήματος και μας βύθισε στο
σημερινό κενό.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα διάλεξης που έδωσε ο Ζαν Μποντριγιάρ
στο πανεπιστήμιο της Σιένας στις 9 του περασμένου Μάη.
Δεν υπάρχει ένας ορισμός που να μας λέει τι είναι η ιστορία -ίσως εξαιτίας του
γεγονότος ότι η ιστορία δεν είναι και τόσο παλιά, ώστε να μπορούμε να διαθέτουμε
έναν ορισμό της- και χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι οι θεωρητικές της βάσεις
μετρούν μόνον λίγους αιώνες ζωής. Ισως αυτά τα αξιώματα, όσο πρόσφατα και αν
είναι, έχουν πάψει να υπάρχουν και από τώρα και στο εξής συντελείται κάτι άλλο,
δηλαδή μια απώλεια πολικότητας του χρόνου, μια μορφή επιτάχυνσης.
Υπάρχουν πάρα πολλά γεγονότα, αλλά η ιστορία δεν ορίζεται από τα γεγονότα και
τώρα, με την επικοινωνία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το ίδιο το γεγονός
πολλαπλασιάζεται ακόμη περισσότερο, γίνεται φυγόκεντρο και προβάλλεται σε
παγκόσμια διάδοση, επαναλαμβάνεται και εξαφανίζεται αμέσως. Το γεγονός χάνει
έτσι το ιδιαίτερο νόημά του διαμέσου της ίδιας του της διάδοσης. Αυτό είναι το
αποτέλεσμα της αναπαραγωγής του από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας: ένα αποτέλεσμα
απώλειας.
Η είδηση, αντίθετα προς αυτό που πιστεύεται γενικά, είναι ένα είδος μαύρης
τρύπας, μια μορφή απορρόφησης του γεγονότος, διάδοσης και μεταβίβασης. Η είδηση
είναι το γεγονός σε υψηλό βαθμό διάλυσης, το γεγονός που χάνει τη συγκέντρωσή
του και επομένως χάνει και το ίδιο του το νόημα. Ολοι είμαστε πράγματι
πληροφορημένοι για τα γεγονότα που συμβαίνουν, είμαστε μάλιστα
υπερπληροφορημένοι, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε γνωρίσει ούτε και
γνωρίζουμε αντικειμενικά τίποτα, επειδή η αληθινή εμπειρία ενός γεγονότος ή το
αληθινό νόημα που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτό διαφεύγει ουσιαστικά από όλους
μας, γιατί διαλύεται σε ένα είδος γενικευμένης ειδησεογραφίας.
Αυτή είναι μια από τις χαοτικές μορφές του σύμπαντός μας: υπάρχει ένας ορισμένος
τύπος επιτάχυνσης και η ιστορία πεθαίνει εξαιτίας αυτής της ίδιας επιτάχυνσης,
εξαιτίας του ότι τα γεγονότα γίνονται κεντρόφυγα. Η ιστορία πεθαίνει και από
επιβράδυνση, αλλά σε αυτήν την περίπτωση είναι πιο περίπλοκο, επειδή, ανάλογα με
το πότε και με το πώς αυτή η είδηση πέφτει στη μάζα των ειδήσεων, γίνεται και
αυτή μάζα.
Ολα τα μηνύματα που δεχόμαστε αποτελούν μάζα, με την έννοια ότι γίνονται ένα
είδος αδρανών απορριμμάτων, που δεν κατορθώνουμε πλέον να χειριστούμε ή να
ανακυκλώσουμε. Εχουμε δηλαδή την εντύπωση ότι η είδηση ρέει, ότι περνάει στο
δίκτυο, ότι κυκλοφορεί, αλλά στην πραγματικότητα η είδηση καταρρέει και εκεί
όπου αυτή πέφτει εκεί μένει, επειδή δεν μεταμορφώνεται πλέον και δεν
μεταβολίζεται. Γίνεται πάντα λόγος για βιομηχανικά ή υλικά απορρίμματα, αλλά
υπάρχει και ένα πελώριο πληροφορικό και επικοινωνιακό απόρριμμα, που συγκροτεί
μιαν αδρανή μάζα, μια δύναμη αδράνειας που βαραίνει πάνω στο ίδιο το γεγονός.
Είτε εξαιτίας της επιτάχυνσης είτε εξαιτίας της αδράνειας επομένως η ιστορία
καταβάλλει μεγάλο κόπο για να φτάσει το νόημα της ύπαρξής της. Η ιστορία μπορεί
να υπάρχει μόνον αν υπάρχουν στο μεταξύ μια ιστορική ενέργεια και μια ιστορική
βούληση, μια δυνατότητα αναπαράστασης της ιστορίας και αυτά είναι που μας
λείπουν σήμερα.
Τα στοιχεία που διαμορφώνουν την ιστορία -συμπεριλαμβανομένης και της αφήγησης
που μπορούμε να κάνουμε για την ιστορία, επειδή δεν υπάρχει ιστορία χωρίς
αφήγηση, χωρίς τη δυνατότητα να την εξιστορήσουμε- μας διαφεύγουν επειδή η
είδηση κατακυριεύει υπερβολικά γρήγορα αυτό που συμβαίνει και περνάει όλο και
περισσότερο διαμέσου της εικόνας και όχι πλέον διαμέσου των κειμένων ή των
γραπτών αναμνήσεων.
Η είδηση είναι υπερβολικά φευγαλέα, υπερβολικά εξαϋλωμένη, και αυτό τη διαλύει
σε ένα χώρο που δεν είναι πλέον ο δικός μας χώρος.
Υπάρχουν σίγουρα όλο και περισσότερα γεγονότα σήμερα, αλλά δεν αρκούν τα
γεγονότα για να κάνουν την ιστορία. Υπάρχει όλο και περισσότερη βία, αλλά δεν
είναι πλέον η ιστορική βία που ανέλυε ο Μαρξ. Από δω πηγάζει η συλλογική ώθηση
να στραφούμε προς τα πίσω για να ξαναβρούμε τη στιγμή της αληθινής και
ανιχνεύσιμης ιστορίας, τη στιγμή στην οποία υπήρχαν αληθινά γεγονότα,
επαναστάσεις, αντιθέσεις, υπήρχαν δηλαδή πράγματα που αποτελούσαν μια πραγματική
διακύβευση, ενώ τώρα συμβαίνουν τόσο πολλά πράγματα, αλλά η διακύβευση έχει
χαθεί από τον ορίζοντα της ιστορίας...
Από το σημειωματάριο ιδεών του Θανάση
Γιαλκέτση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 29/06/2003
<-----
Αρχική
|
