|
Το
μέλλον των βιβλίων - μέρος ΙV
 Πηγαίνουμε
προς μια πιο απελευθερωμένη κοινωνία στην οποία η ελεύθερη δημιουργικότητα θα
συνυπάρχει με την ερμηνεία ήδη γραμμένων κειμένων. Μου αρέσει αυτό. Αλλά δεν
μπορώ να πω ότι αντικαταστήσαμε ένα παλιό πράγμα με κάτι άλλο. Έχουμε και τα
δυο, Δόξα τω Θεώ. Το ζάπινγκ στην τηλεόραση είναι ένα είδος δραστηριότητας που
δεν έχει να κάνει σε τίποτα με την παρακολούθηση μιας ταινίας. Ένα υπερκειμενικό
εργαλείο που μας επιτρέπει να δημιουργούμε νέα κείμενα δεν έχει να κάνει σε
τίποτα με την ικανότητά μας να ερμηνεύσουμε προϋπάρχοντα κείμενα.
Προσπάθησα απεγνωσμένα να
βρω ένα παράδειγμα απεριόριστου και περιορισμένου κειμένου, αλλά δεν βρήκα
κάποιο ενδιαφέρον παράδειγμα. Μάλιστα, αν έχει κανείς ένα απεριόριστο αριθμό
στοιχείων για να παίξει, γιατί να περιοριστεί στην παραγωγή ενός περιορισμένου
σύμπαντος; Είναι ένα θεολογικό ζήτημα, ένα είδος κοσμικού σπορ, στο οποίο
κάποιος, ή ο Ένας, θα μπορούσε να εφαρμόσει κάθε δυνατή ερμηνεία, αλλά υποβάλει
τον Εαυτό του σε έναν Κανόνα, δηλαδή, σε κάποια Όρια, και παράγει τελικά ένα
πολύ μικρό και απλό σύμπαν. Επιτρέψτε μου παρόλα αυτά να ασχοληθώ με μια ακόμα
δυνατότητα, που με την πρώτη ματιά υπόσχεται έναν απεριόριστο αριθμό δυνατοτήτων
με ένα συγκεκριμένο αριθμό στοιχείων (όπως κάθε σημειωτικό σύστημα), αλλά στην
πραγματικότητα προσφέρει μόνο μια ψευδαίσθηση ελευθερίας και δημιουργικότητας.
Ένα υπερκείμενο μπορεί να
δώσει την ψευδαίσθηση του ανοίγματος ακόμα και ενός κλειστού κειμένου : μια
ιστορία εξιχνίασης μπορεί να δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε οι αναγνώστες της να
μπορούν να διαλέξουν τη δική τους λύση, αποφασίζοντας στο τέλος αν ο ένοχος
πρέπει να είναι ο μπάτλερ, ο επίσκοπος, ο ντετέκτιβ, ο αφηγητής, ο συγγραφέας ή
ο αναγνώστης. Μπορούν να χτίσουν έτσι την δική τους ιστορία.
Μια τέτοια ιδέα δεν είναι
καινούρια. Πριν την ανακάλυψη των υπολογιστών, οι ποιητές και οι αφηγητές είχαν
ονειρευτεί ένα εντελώς ανοιχτό κείμενο το οποίο οι αναγνώστες θα μπορούσαν να
ξαναδημιουργήσουν με διαφορετικούς τρόπους. Τέτοια ήταν η ιδέα «του Βιβλίου»,
όπως το εξύμνησε ο Μαλλαρμέ. Ο Ρέιμοντ Κενό εφηύρε έναν συνδυαστικό αλγόριθμο
χάρη στον οποίο ήταν δυνατό να δημιουργηθούν, από μια σειρά περιορισμένων
γραμμών, δισεκατομμύρια ποιήματα. Στις αρχές του ’60 ο Μαξ Σαπόρτα έγραψε και
εξέδωσε ένα μυθιστόρημα του οποίου οι σελίδες μπορούσαν να αντικατασταθούν έτσι
ώστε να δημιουργούνται διαφορετικές ιστορίες και ο Νάνι Μπαλεστρίνι έδωσε σε
έναν υπολογιστή μια ασυνάρτητη σειρά από στίχους για να τους συνδυάσει με
πολλούς τρόπους και να δημιουργήσει έτσι μια σειρά από ποιήματα. Πολλοί
σύγχρονοι μουσικοί παρήγαγαν μουσικά θέματα, που αν τα «μαγειρέψουμε», μπορούμε
να δημιουργήσουμε διάφορες μουσικά έργα.
 Όλα
αυτά τα φυσικά ευέλικτα κείμενα πρέπει να δώσουν μια εντύπωση της απόλυτης
ελευθερίας από την πλευρά του αναγνώστη. Αλλά είναι μόνο μια εντύπωση, μια
ψευδαίσθηση ελευθερίας. Ο μόνος μηχανισμός που επιτρέπει σε κάποιον να παράγει
απεριόριστα κείμενα με έναν περιορισμένο αριθμό στοιχείων που προϋπάρχουν εδώ
και καιρό είναι το αλφάβητο. Χρησιμοποιώντας ένα αλφάβητο, με έναν μειωμένο
αριθμό γραμμάτων, κάποιος μπορεί να παράγει, στ’ αλήθεια, δισεκατομμύρια
κείμενα, και αυτό είναι ακριβώς αυτό που έγινε από τον Όμηρο ως το σήμερα. Ένα
κείμενο-ερέθισμα που μας παρέχει όχι γράμματα, ούτε λέξεις, αλλά προκαθορισμένες
ακολουθίες λέξεων ή σελίδων, δεν μας επιτρέπει να επινοήσουμε ό,τι θέλουμε.
Είμαστε μόνο ελεύθεροι να μετακινήσουμε μεγάλα προκαθορισμένα κομμάτια του
κειμένου με έναν μεγάλο αριθμό διαφορετικών τρόπων.
Στην τελευταία
διαχωριστική γραμμή της ελεύθερης προσαρμογής μιας γλώσσας, υπάρχει ένα κείμενο
που ξεκινάει σαν κλειστό (ας πούμε η Κοκκινοσκουφίτσα ή Οι Χίλιες και
μια Νύχτες) και που εγώ, ο αναγνώστης, μπορώ να αλλάξω σύμφωνα με τις
προτιμήσεις μου, εκπονώντας έτσι ένα δεύτερο κείμενο, που δεν είναι πια το
πρωτότυπο, του οποίου ο συγγραφέας είμαι εγώ, παρότι η επικύρωση του ως
πνευματικής μου ιδιοκτησίας είναι ένα όπλο ενάντια στην έννοια της περιορισμένης
πατρότητας. Το Διαδίκτυο είναι ανοιχτό για τέτοια πειράματα, και τα περισσότερα
από αυτά μπορούν να είναι όμορφα και ικανοποιητικά. Τίποτα δεν μας απαγορεύει να
γράψουμε μια ιστορία όπου η Κοκκινοσκουφίτσα κατασπαράζει τον λύκο. Τίποτα δεν
μας απαγορεύει να ενώσουμε διαφορετικές ιστορίες σε ένα είδος αφηγηματικού
συνονθυλεύματος. Αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με την πραγματική λειτουργία και
την βαθιά γοητεία των βιβλίων.
Ένα βιβλίο μας προσφέρει
ένα κείμενο το οποίο, παρότι είναι ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες, μας λέει κάτι
που δεν μπορεί να αλλάξει. Ας υποθέσουμε πως διαβάζετε το «Πόλεμος και
Ειρήνη» του Τολστόι : εύχεστε απεγνωσμένα να μη δεχτεί η Νατάσα το φλερτ
αυτού του άθλιου καθάρματος , του Ανατόλι. Απελπισμένα εύχεστε να μην πεθάνει
αυτός ο υπέροχος άνθρωπος, ο πρίγκηπας Αντρέι και να ζήσει ευτυχισμένος μαζί με
τη Νατάσα για πάντα. Αν είχατε το «Πόλεμος και Ειρήνη» σε ένα
υπερκειμενικό και διαδραστικό
Cdrom,
θα μπορούσατε να ξαναγράψετε την δική σας ιστορία, σύμφωνα με τις επιθυμίες σας,
θα μπορούσατε να φανταστείτε αμέτρητους «Πολέμους και Ειρήνες», όπου ο
Πιερ Μπεσούκοφ κατορθώνει να σκοτώσει τον Ναπολέοντα ή, σύμφωνα με τις επιθυμίες
σας, ο Ναπολέων οπωσδήποτε νικά τον Στρατηγό Κουτούσοφ. Τι ελευθερία, τι
ενθουσιασμός, πράγματι! Κάθε Μπουβάρ ή Πεκούσετ θα μπορούσε να γίνει Φλωμπέρ!
 Αλίμονο,
με ένα ήδη γραμμένο βιβλίο (του οποίου η μοίρα είναι προκαθορισμένη από μια
«καταπιεστική» συγγραφική απόφαση) δεν μπορούμε. Είμαστε υποχρεωμένοι να
δεχτούμε τους νόμους της Μοίρας και να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε ανίκανοι
να αλλάξουμε το Πεπρωμένο. Ένα υπερκειμενικό και διαδραστικό μυθιστόρημα μας
επιτρέπει να εξασκήσουμε την ελευθερία και τη δημιουργικότητα μας, και ελπίζω
ότι μια τέτοια εφευρετική δραστηριότητα θα εφαρμόζεται και στα σχολεία στο
μέλλον. Αλλά ο ήδη σίγουρα γραμμένος «Πόλεμος και Ειρήνη» δεν μας φέρνει
αντιμέτωπους με τις απεριόριστες δυνατότητες της φαντασίας μας, αλλά με τους
αυστηρούς νόμους που διέπουν τη Ζωή και τον Θάνατο.
Στους «Άθλιους» του
Βίκτορ Ουγκώ βρίσκουμε μια όμορφη περιγραφή της μάχης του Βατερλό. Το Βατερλό
του Ουγκώ είναι το αντίθετο από αυτό του Σταντάλ. Ο Σταντάλ στο «Μοναστήρι
της Πάρμας», βλέπει την μάχη μέσα από τα μάτια του ήρωά του, ο οποίος ζει το
γεγονός από μέσα και δεν καταλαβαίνει την πολυπλοκότητα του. Αντίθετα, ο Ουγκό,
περιγράφει τη μάχη από την οπτική γωνία του Θεού και την ακολουθεί σε κάθε
λεπτομέρεια, διέποντας με την αφηγηματική του ματιά όλη τη σκηνή.
Ο Ουγκώ όχι μόνο ξέρει τι
συνέβη, αλλά επίσης ξέρει τι θα μπορούσε να έχει συμβεί και δεν συνέβη. Ξέρει
πως αν ο Ναπολέων γνώριζε ότι, πέρα από την κορυφή του όρους
Saint
Jean,
υπήρχε ένας γκρεμός, το ιππικό του Στρατηγού Μιλό δεν θα είχε πέσει πάνω στο
πεζικό του Αγγλικού Στρατού (αλλά ο πληροφοριοδότης του ήταν ασαφής ή απρόθυμος
να μιλήσει). Ο Ουγκώ ξέρει πως αν ο βοσκός που οδήγησε τον Στρατηγό Φον Μπίλο
είχε προτείνει μια διαφορετική διαδρομή, ο στρατός της Πρωσίας δεν θα είχε
φτάσει έγκαιρα για να προκαλέσει τη γαλλική ήττα.
Με ένα παιχνίδι ρόλων
κάποιος θα μπορούσε να ξαναγράψει το Βατερλό ώστε ο Γκράουτσι να έφτανε με τους
άντρες του να σώσει τον Ναπολέοντα, αλλά η τραγική ομορφιά του Βατερλό του Ουγκώ
είναι ότι οι αναγνώστες αισθάνονται πως τα πράγματα έγιναν ανεξάρτητα από τις
επιθυμίες τους. Η γοητεία της τραγικής λογοτεχνίας είναι ότι νιώθουμε ότι οι
Ήρωές της θα μπορούσαν να αποφύγουν τη Μοίρα τους αλλά δεν τα κατάφεραν, λόγω
της αδυναμίας τους, της περηφάνιας τους ή μιας έλλειψης διορατικότητας.
Άλλωστε, ο Ουγκώ μας λέει
: «Τέτοιος ίλιγγος, τέτοιο λάθος, τέτοια καταστροφή, τέτοια πτώση που άφησε
εμβρόντητη ολόκληρη την Ιστορία, είναι κάτι χωρίς αιτία; Όχι … η εξαφάνιση ενός
τέτοιου σπουδαίου άνδρα ήταν απαραίτητη για τον ερχομό του νέου αιώνα. Κάποιος,
στον οποίο κανείς δεν μπορεί να αντιτεθεί, φρόντισε αυτό το γεγονός… Ο Θεός
πέρασε από εκεί,
Dieu
a
pass
é.»
Αυτό είναι κάτι που μας
λέει κάθε σπουδαίο βιβλίο, ο Θεός πέρασε από εκεί, και Αυτός πέρασε και για τον
πιστό αλλά και τον άθρησκο. Υπάρχουν βιβλία που δεν μπορούμε να ξαναγράψουμε
γιατί ο ρόλος τους είναι να μας διδάξουν για την Αναγκαιότητα, και μόνο αν τα
σεβαστούμε όπως είναι, μπορούν να μας δώσουν αυτή τη σοφία.
Το καταπιεστικό μάθημά
τους είναι απολύτως απαραίτητο για να φτάσουμε ένα υψηλότερο επίπεδο πνευματικής
και ηθικής ελευθερίας.
Ελπίζω και εύχομαι ότι η
Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη θα συνεχίσει να μαζεύει και να αποθηκεύει τέτοιου είδους
βιβλία ώστε να παρέχει στους νέους αναγνώστες την αναντικατάστατη εμπειρία της
ανάγνωσής τους. Χρόνια πολλά σε αυτό το ναό της φυτικής μνήμης.
I - II - III - IV
Μπορείτε να αποθηκεύσετε το αρχείο
pdf
210 kb
<-----
Αρχική
|
