No logo

Οι πολυεθνικές εισβάλλουν στα σχολεία
 

Οι καταναλωτές δεν πιστεύουν πραγματικά πως υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα προϊόντα. Γι' αυτό οι μάρκες πρέπει να δημιουργήσουν συναισθηματικούς δεσμούς με τους πελάτες τους, να προσθέσουν ένα σκοπό στην εμπειρία της κατανάλωσης, να πιστέψουν ότι το φλιτζάνι του καφέ που πίνουν στις καφετέριες μας έχει μια ουσιαστική σημασία.

 Όπως επισημαίνει η Ναόμι Κλαιν, μέχρι τη δεκαετία του '70 όλοι έκρυβαν επιμελώς το όνομα του κατασκευαστή των ρούχων θεωρώντας κοινωνική αγένεια τη φανέρωση του. Αυτό πλέον έχει αντικατασταθεί από επίδειξη της υπογραφής, που καταλαμβάνει όχι ένα μικρό ταμπελάκι στο εσωτερικό του κολάρου, αλλά ολόκληρο το μπροστινό μέρος μιας μπλούζας ή την κάθετη ραφή ενός παντελονιού. Το μεταφορικό... κροκοδειλάκι μεγάλωσε τόσο, που 'έφαγε' το κυριολεκτικό μπλουζάκι.

Κι αν όλα αυτά θεωρούνται 'προφανή', η συγγραφέας προχωρεί σε μια επισήμανση που οι περισσότεροι αγνοούσαμε: την εισβολή των πολυεθνικών στα σχολεία. Όπως μαρτυρούν οι έρευνες της Κλαιν, το γεγονός αυτό υπήρξε η βάση της μεγαλύτερης λογοκρισίας που υπέστη ποτέ η εκπαίδευση: η ελεύθερη έκφραση των μαθητών, οι εργασίες τους, οι διαλέξεις των καθηγητών και οι ενέργειες τους έπρεπε να περιστρέφονται γύρω από την εταιρεία που παρείχε τη χρηματοδότηση ή -τουλάχιστον- να μην κατευθύνονται εναντίον της. Έτσι, σε πολλά σχολεία στην Αμερική και τον Καναδά, μεγάλες εταιρείες αναψυκτικών είναι επίσημοι προμηθευτές, με αντάλλαγμα την απονομή βραβείων, αλλά και την καθοδήγηση κάποιων μαθητών σε κολέγια με στόχο τη μελλοντική τους απασχόληση στην επιχείρηση, δεδομένης της φιλικής τους συμπεριφοράς προς αυτήν και τα προϊόντα της. Κάποια άλλα απολαμβάνουν τις παροχές της νέας τεχνολογίας με δωρεάν υπολογιστές και σύνδεση στο διαδίκτυο, αρκεί να συμφωνήσουν να προβάλλονται διαφημίσεις στα διαλείμματα, στην καφετέρια ή ακόμα και στις τάξεις πριν από την έναρξη ορισμένων μαθημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας εισβολής στην εκπαιδευτική ζωή ήταν ο διαγωνισμός που διεξήγαγε το 1998 η Κόκα-Κόλα. Ζήτησε από κάποια σχολεία να προτείνουν στρατηγικές μέσω των οποίων θα μπορούσαν να διανέμονται κουπόνια αναψυκτικού στους μαθητές. Όποιος είχε την καλύτερη πρόταση θα κέρδιζε 500 δολάρια. Ένα γυμνάσιο στην Τζόρτζια της Αμερικής πήρε πολύ σοβαρά την υπόθεση και έφτασε να κηρύξει μια ημέρα στα τέλη Μαρτίου ως Επίσημη Ημέρα της Κόκα-Κόλα'. Τα μαθήματα δεν έγιναν, τα παιδιά πήγαν φορώντας μπλουζάκια με το λογότυπο της, έβγαλαν ομαδικές φωτογραφίες σχηματίζοντας τις λέξεις 'Κόκα-Κόλα' και παρακολούθησαν διαλέξεις από στελέχη της εταιρείας. Ένας μαθητής όμως πήγε φορώντας ένα μπλουζάκι με το λογότυπο της Πέπσι. Ο διευθυντής τον απέβαλε, επειδή 'αν και γνώριζε ότι είχαμε υψηλούς καλεσμένους, αυτός τους αγνόησε. Ήταν μια σοβαρή ένδειξη απειθαρχίας!

Αυτό που διαφοροποιεί το σύγχρονο επιχειρηματικό κόσμο, επισημαίνει η Κλαιν, είναι ότι περιορίστηκε η παραγωγή αγαθών για να αυξηθεί η παραγωγή μηνυμάτων και λογότυπων. Η ουσία της κατασκευής δεν βρίσκεται πλέον στο ίδιο το προϊόν, αλλά στη φήμη του: ενώ οι μάρκες πρωταγωνιστούν σε κάθε εικόνα της καθημερινότητας μας μέσα από τα μίντια και τα διαφημιστικά ταμπλό κι ενώ τα προϊόντα τους επιδιώκουν να διαμορφώσουν την πεμπτουσία της ζωής μας, το πού βρίσκεται η μονάδα παραγωγής τους παραμένει μυστικό. Παλιότερα κάποιο εργοστάσιο ή βιοτεχνία διατυμπάνιζε την ύπαρξη της με γιγάντιες ταμπέλες. Σήμερα η τοποθεσία των εργοστασίων της ΙΒΜ ή της General Electric είναι ένα μεγάλο μυστήριο, του οποίου η λύση συνήθως βρίσκεται σε κάποια χώρα της Ασίας. Για τη Ναόμι Κλαιν αυτή είναι η παγκοσμιοποίηση: η διάσπαση μιας εταιρείας σε πολλές μονάδες (παραγωγής, διακίνησης, προώθησης), όπου η μονάδα παραγωγής είναι κρυφή και λειτουργεί υπό άθλιες συνθήκες, ενώ η ομάδα προώθησης φιλοξενείται σε πολυτελή συγκροτήματα, απορροφώντας τεράστια κονδύλια. Είναι βέβαια ήδη γνωστές οι πρακτικές των πολυεθνικών στην αντιμετώπιση των εργατών τους σ' αυτές τις χώρες. Αν και οι ίδιες ευφραίνονται από τη βεβαιότητα ότι πρόσφεραν θέσεις εργασίας και ευκαιρίες σε κράτη που υποφέρουν από φτώχεια, ανεργία και αντιπαραγωγικότητα, στην πραγματικότητα τα παπούτσια που κοστίζουν 70.000 δραχμές φτιάχτηκαν από έναν άνθρωπο που αμείβεται με 46 δραχμές την ώρα. Ένα ωραίο και επίσης πανάκριβο μπλουζάκι γνωστής φίρμας casualware κατασκευάστηκε από μια γυναίκα που, επειδή δεν δικαιούνταν αναρρωτική άδεια, υπέκυψε στην πνευμονία εξαιτίας των άθλιων συνθηκών στο εργοστάσιο. Σ' αυτές τις χώρες το προσωπικό αμείβεται με πενιχρό μισθό για εργασία 12 ωρών την ημέρα, χωρίς υπερωρίες, χωρίς ρεπό ή σαββατοκύριακα, χωρίς ιατρική κάλυψη. Η πρώτη και τελευταία συνδικαλιστική προσπάθεια εργατών μεγάλης πολυεθνικής στην Ταϊλάνδη αντιμετωπίστηκε με το άμεσο κλείσιμο της μονάδας και τη μετακίνηση της σε κάποιο άλλο σημείο της χώρας, όπου υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη και... λιγότερη ενημέρωση.
 

Από άρθρο στο ELLE