|
«Η ζωή και το έργο
του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου»
Της Αμαλίας Ηλιάδη
φιλολόγου-ιστορικού (κατόχου Μεταπτυχιακού Διπλώματος Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το
Α.Π.Θ.)
Αναχώρηση από
την πατρίδα.
Στα 1560 ο
εικοσάχρονος Θεοτοκόπουλος αφήνει την Κρήτη. Καθώς διασχίζει το από το όραμα
της Βενετίας που θα πήγαινε, σκέφτεται την πατρίδα του και κλαίει. Ως την
τελευταία του πνοή το όραμα της Κρήτης θα τον ακολουθεί. Μ’ ένα μικρό μπογαλάκι
στο χέρι και απ’ την πρώτη στιγμή θαμπώνεται απ’ την ομορφιά και τη
μεγαλοπρέπεια της Βενετίας. Κάστρα, εκκλησίες, οικόσημα, ανάκτορα, δρόμους,
γεφύρια, και τι να πρωτοθαυμάσει!
Περιπλανήθηκε στη
μεγαλούπολη, βρήκε τους συμπατριώτες του που είχαν ολάκερη παροικία. Πιάνει
αμέσως δουλειά. Ζωγραφίζει ακατάπαυστα. Σιγά-σιγά η επίδραση μεγάλων Βενετών
ζωγράφων (Πάλμα, Βέκιο, Τιντορέττο, κ.α.) δημιουργεί τη «Βελτιωμένη Βυζαντινή
Σχολή», που είναι κράμα τεχνοτροπιών ή αν θελήσουμε να τη χαρακτηρίσουμε αλλιώς,
η βυζαντινή εμπλουτισμένη από την τολμηρότητα και τα φυτικά χρώματα των
Στα έργα του ο
Κρητικός ζωγράφος δε μπορούσε ν’ απαλλαγεί απ’ τη βυζαντινή αυτό κι όταν
ζήτησε να μαθητεύσει στα εργαστήρια του Τιντορέττο και του Τιτσιάνο δεν έγινε
δεκτός. Οι δύο αυτοί μεγάλοι καλλιτέχνες ήταν πολέμιοι της βυζαντινής σχολής.
Αναζητώντας ύστερα
απ’ αυτόν τον αποκλεισμό τον πρώτο του δάσκαλο, πήγε στο διάσημο Ιάκωβο Δαπόντε
που είχε το εργαστήριό του 80 χιλιόμετρα μακριά από τη Βενετία, στο
Bassano.
Ο Δαπόντε δέχτηκε με στοργή το Θεοτοκόπουλο και τον κράτησε μαζί του δέκα
ολόκληρα χρόνια. Εκεί διαμόρφωσε οριστικά το ταλέντο του, και έγινε Βενετός
καλλιτέχνης. Εκτός από τις παραγγελίες που εκτελεί με το δάσκαλό του, ζωγραφίζει
και έργα για τη δική του ευχαρίστηση.
Στα 1570 ο Δομήνικος
Θεοτοκόπουλος- καθιερωμένος πια σαν Γκρέκο- εγκαταλείπει το Βασσάνο και γυρίζει
στη Βενετία. Δεν έμεινε για πολύ. Αυτό το λίγο διάστημα, πολλοί βιογράφοι του
λένε πως εργάστηκε κοντά στον Τιτσιάνο. Τη γνώμη τους αυτή τη στηρίζουν στο
γεγονός πως υπάρχει κάποια συγγένεια ανάμεσα στα έργα των δύο ζωγράφων και
ειδικότερα στο «Φλωρεντινό πατρίκιο», στον «Άγιο Δομήνικο», στην «Προσκύνηση των
Ποιμένων» και τον «Ευαγγελισμό».
Φυσικά ο Γκρέκο
θαύμαζε τον Τιτσιάνο και μελέτησε τα έργα του. όμως δεν αφήνει κανένα ίχνος από
το πέρασμά του κοντά στο μεγάλο αυτό δημιουργό. Πρέπει να σημειωθεί ακόμα πως
όταν ο Γκρέκο ανέβαινε τη σκάλα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, ο Τιστιάνο
ήταν γέρος, ιδιότροπος, φτασμένος και ίσως τελειωμένος αφού τα χέρια του είχαν
αρχίσει να τρέμουν.
Στη Ρώμη.
Το Νοέμβριο του 1570
ο Γκρέκο φεύγει για τη Ρώμη. Αυτό είναι βέβαιο αφού υπάρχει η συστατική επιστολή
του Ντον Τζούλιο Κλόβιο προς τον Καρδινάλιο Φαρνέζε:
16 Νοεμβρίου 1570
Προς τον καρδινάλιο
Φαρνέζε Βιτέρμπο.
«Στη Ρώμη έφτασε ένας νέος Κρητικός μαθητής του Τιτσιάνο, που κατά τη γνώμη μου
είναι από τους λίγους που διακρίνονται στη ζωγραφική.
Εκτός από τα’ άλλα έργα του, μια προσωπογραφία του κατέπληξε όλους τους
ζωγράφους της Ρώμης.
Επιθυμία μου είναι να τεθεί υπό την προστασία της Αγίας εκλαμπρότητος και
μακαριότητά σας. Δεν θέλει τίποτε άλλο παρά ένα δωμάτιο στο ανάκτορο έως ότου
μπορέσει να ταχτοποιηθεί καλύτερα. Γι’ αυτό σας ικετεύω να ευδοκήσετε να γράψετε
στον οικονόμο σας κόμητα Λουδοβίκο να του παραχωρηθεί ένα από τα δωμάτια του
ανακτόρου σας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Εξοχότητά σας θα κάνει έργο αντάξιό της
και εμένα θα υποχρεώσει πολύ. Ασπαζόμενος τη χείρα της εκλαμπροτάτης και
μακαριοτάτης εξοχότητός σας ταπεινός δούλος σας».
Ντον Τζούλιο Κλόβιο.
Ο καρδινάλιος Φαρνέζε
αγοράζει ένα πίνακά του και του παρέχει κάθε βοήθεια. Γίνεται γνωστός στους
καλλιτεχνικούς κύκλους και εργάζεται ακατάπαυστα. Μιλάνε παντού γι’ αυτόν τον
νέο Κρητικό σπάνιο ταλέντο.
Ένα χειρόγραφο του
ιδιαίτερου γιατρού του πάπα Ουρβανού του Η΄ αναφέρει τα παρακάτω:
«Τον επιλεγόμενο Ιλ Γκρέκο.
Κατά την εποχή της αγίας μνήμης του πάπα Πίου του Ε΄ έφτασε στη έγινε
διάσημος...
Προόδευσε στο επάγγελμά του και την τεχνοτροπία του. από τη Βενετία την εποχή
που δεν ζούσαν πολλοί ζωγράφοι και κανένας από όσους είχε την τεχνοτροπία, τη
σοβαρότητα και τη δροσερότητα του Γκρέκο. Η ζωγραφική του έγινε διάσημη ύστερα
από επιτυχίες μερικών ιδιωτικών παραγγελιών. Ορισμένα από τα έργα αυτά
βρίσκονται στου δικηγόρου Λαντσιλότι και πολλοί τα θεωρούν έργο του Τιτσιάνο...
Τζούλιο Τσέζαρε Μαντσίνι».
Στην Ισπανία.
Από το χειρόγραφο του
Τζούλιο Τσέζαρε Μαντσίνι πληροφορούμαστε πως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την
Ιταλία.
Εκείνη την εποχή ο
Πάπας Πίος ο Ε΄ έδωσε διαταγή να σκεπάσουν μερικές μορφές από τη «Δευτέρα
παρουσία» του Μιχαήλ Αγγέλου, γιατί θεωρήθηκαν ασυμβίβαστες με την ιερότητα του
χώρου.
Ο Γκρέκο, δίχως
κανένας να τον καλέσει, διακήρυξε πως αν κατέστρεφαν όλο το έργο του Μιχαήλ
Αγγέλου μπορούσε να το αντικαταστήσει με άλλο σεμνό, κατάλληλο και όχι κατώτερο.
Η διακήρυξη αυτή
θεωρήθηκε σαν πρόκληση προς τους άλλους ζωγράφους και πριν απ’ όλα ως έλλειψη
σεβασμού προς τη μνήμη ενός μεγάλου καλλιτέχνη. Ξεσηκώθηκε τεράστιος θόρυβος
ύστερα από αυτό και ο Γκρέκο- ξένος όπως ήταν- στάθηκε αδύνατο να αντιπαραταχθεί
στην πολεμική και την συκοφαντία όχι μόνο των άλλων ζωγράφων αλλά και του
πλήθους.
Αυτή η αναπάντεχη
εχθρότητα που, για να είμαστε δίκαιοι, προήλθε από τις απερίσκεπτες και
εγωιστικές διακηρύξεις του, τον ανάγκασε να αναζητήσει καταφύγιο σ’ άλλη χώρα.
Έτσι αποφάσισε να
πάει στη Μαδρίτη (1580), όπου τότε βασίλευε ο Φίλιππος Β΄ , άνθρωπος που
προστάτευε τους καλλιτέχνες και τους βοηθούσε. Στην αυλή του Φιλίππου εργάστηκε
πολλά χρόνια. Η τέχνη του όμως δεν έμοιαζε με την τέχνη των αυλικών ζωγράφων.
Έφερνε κάτι νέο και αναμφισβήτητα ήταν ο πρόδρομος της νεώτερης τέχνης. Οι άλλοι
ζωγράφοι δεν είδαν με καλό μάτι το νέο συνάδελφό τους. Φοβήθηκαν κιόλας πως θα
τους επισκίαζε γρήγορα. Μερικοί μάλιστα Φλαμανδοί μαζί με τον Πελεγκρίνι ντα
Μπολόνια και το Φεντερίκο Τσούκκαρο έπεισαν το Φίλιππο πως δεν αξίζει τίποτα. Η
γνώμη τους αυτή έγινε και γνώμη του βασιλιά. Και σε λίγο ο Γκρέκο αναγκάστηκε να
εγκαταλείψει την αυλή αφού άλλωστε ποτέ δεν είχε προσκληθεί.
Στη Μαδρίτη ο Γκρέκο
έκανε πολλές προσωπογραφίες διασήμων ανθρώπων τα καθώς και το εικονοστάσι του
Σαν Ντομίγκο ελ Αντίγου. Αφού διέπρεψε σε λίγο διάστημα ως σχεδιαστής κοντά στον
αρχιτέκτονα Ερρέρε, φεύγει για το Τολέδο. Εκεί μαθαίνουμε πως ασχολήθηκε και με
την αρχιτεκτονική γιατί πεθαίνοντας άφησε και βιβλία αρχιτεκτονικά.
Στο Τολέδο.
Από τη Μαδρίτη (1584)
αποφάσισε την οριστική του εγκατάσταση στο Τολέδο όπου έγινε κιόλας δημότης
του. Η πόλη αυτή με το αριστοκρατικό της παρουσιαστικό είχε μια παράδοση
καλλιτεχνική και κυρίως στη ζωγραφική την εμπνευσμένη από θρησκευτικά θέματα.
Εδώ ο Γκρέκο δημιουργεί τραγικές μορφές γεμάτες μυστικισμό. Προσπαθεί να δείξει
τη θρησκευτική, ψυχική θλίψη του ανθρώπου αρνήθηκε τις επίγειες χαρές. Σε
λίγο η φήμη του εξαπλώνεται σ’ όλη την Ισπανία. Εδώ ζωγραφίζει το έργο του «Η
ταφή του κόμητα Οργκάθ». Ο Γκρέκο, επίσης αναδεικνύεται ως θαυμάσιος
προσωπογράφος.
Τα τελευταία
του χρόνια.
Ο Γκρέκο έμεινε στο
Τολέδο ως το τέλος της ζωής του. Από μια ανάκρισή του στα της Ιεράς Εξέτασης
μαθαίνουμε αρκετές λεπτομέρειες της ιδιωτικής του ζωής. Πριν απ’ όλα έμεινε
πάντα του Έλληνας και Κρητικός. Σε μια συνομιλία του με ένα μορφωμένο
θρησκευτικό ηγέτη (Κοβαρούμπιας) λέει απερίφραστα: «για μένα, δε θα ήθελα να
είμαι παρά μονάχα Έλληνας. Στην Κρήτη ονειρευόμουν την Ιταλία, στην Ιταλία
ονειρευόμουν την Ισπανία, αλλά τώρα μου φαίνεται πως πρέπει να εύχομαι να
γυρίσω πίσω στην Κρήτη».
Όταν ανακρινόταν ο
Γκρέκο, ο αιδεσιμώτατος Ιεροεξεταστής του είπε:
-Διαβάζω εδώ εκτός
από τα’ όνομα του θείου σας Μανούσου Θεοτοκόπουλου, πολλές φορές το όνομα
Θεοτοκόπουλος. Ώστε λοιπόν Θεοτοκόπουλος και όχι Θεοτοκόπουλι καθώς σας λένε οι
Ισπανοί...
Ο ζωγράφος τά’ χασε
μπροστά στο «μέγεθος» της κατηγορίας, που ήρθε να προστεθεί και σε μια άλλη
επίσης βαριά κατηγορία: Στο ότι έφαγε κρέας ημέρα νηστείας. Αλλά ο
Ιεροεξεταστής, ήξερε τα οικογενειακά του Γκρέκο:
-Λοιπόν Δομήνικε
Θεοτοκόπουλι, εκτός από το θείο σας που μένετε μαζί υπάρχει σπίτι σας η Χερόνιμα
δε λας Κονέβα, «μεθ’ ής συμβιείτε εν παλλακεία», η θεία της Ευφροσύνη δε λας
Κονέβας και το αγοράκι σας, που αναγνωρίσατε καθώς διαβάζω εδώ, μετά τη γέννηση
του Χόρχε-Μανουέλ Θεοτοκόπουλος λοιπόν...
Οι πληροφορίες οι
σχετικές με το θάνατό του είναι συγκεχυμένες. Το βέβαιο είναι πως στα αρχεία του
Αγίου Βαρθολομαίου του Τολέδου, γράφονται τα παρακάτω:
«Στις 7 Απριλίου 1914
πέθανε ο Δομήνικος Γκρέκο, χωρίς διαθήκη. Ενταφιάστηκε στον Άγιο Ντομίγκο Ελ
Αντίγονο. Ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή του».
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Μέρος 3ο
Μέρος 4ο
Μέρος 5ο
Μέρος 6ο
<-----
Αρχική
| 