|
«Η ζωή και το έργο
του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου»
Της Αμαλίας Ηλιάδη
φιλολόγου-ιστορικού (κατόχου Μεταπτυχιακού Διπλώματος Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το
Α.Π.Θ.)
«Ω διαβάτη, αυτός ο ωραίος
τάφος, ο θόλος από πορφυρίτη, απ’ το σύμπαν κλέβει το
πιο περίφημο πινέλο, αυτό που έκαμε τη ζωή να σφύζει στο ξύλο και στο πανί.
Το όνομα αυτό, που είναι άξιο
για μια πνοή πιο ισχυρή από εκείνη που γεμίζει τη
σάλπιγγα της Φήμης, απλώνεται και λάμπει πάνω σ’ αυτό το μάρμαρο το βαρύ.
Γονάτισε και προχώρησε.
Εδώ βρίσκεται ο Γκρέκο. Η
μελέτη του έδωσε τα μυστικά της Τέχνης, η Τέχνη του αποκάλυψε τα μυστικά της
φύσεως, η Ίρις του έδωσε το χάρισμα των χρωμάτων, ο Φοίβος το δώρο του φωτός και
ο Μορφέας του χάρισε τις σκιές του».
(Από τον τάφο του Γκρέκο).
Η
καταγωγή.
Γύρω από το χρόνο και
τον τόπο της γέννησης του ελληνικής καταγωγής μεγάλου ζωγράφου, Ελ Γκρέκο (Δομήνικου
Θεοτοκόπουλου) υπάρχουν πολλές και ποικίλες εκδοχές. Αν κανένας ξεφυλλίσει
βιβλία και εγκυκλοπαίδειες που ασχολούνται με τη ζωή και το έργο του, θα
διαπιστώσει πως υπάρχουν βασικές διαφορές όχι μόνο ως προς το χρόνο γέννησης
αλλά και ως προς το χρόνο του θανάτου του.
Το επικρατέστερο
είναι πως γεννήθηκε στο Ηράκλειο (Χάνδακα) της Κρήτης (υποστηρίζεται από πολλούς
πως γεννήθηκε στο χωριό Φόδελε του Μαλεβυζίου) στις 5 Νοεμβρίου του 1541 και
πέθανε στο Τολέδο της Ισπανίας σε ηλικία 73 χρόνων, στις 7 Απριλίου 1614.
Στην πατρίδα του τον
βάπτισαν Κυριάκο, αλλά όταν ξενιτεύτηκε, το Κυριάκος καθώς έμοιαζε με το
«Κύριος», μεταφράστηκε στα λατινικά
Dominus-και
σε συνέχεια Dominico
(Δομήνικος). Κι έτσι στη θετή του πατρίδα, την Ισπανία, έμεινε σαν Δομήνικος ο
Έλληνας, Ντομένικο ελ Γκρέκο ή και μόνο Ελ Γκρέκο.
Όπως συμβαίνει για
όλους τους μεγάλους δημιουργούς που ύστερα από τον θάνατό τους πληθύνονται σ’
όλο τον κόσμο οι θαυμαστές τους και οι βιογράφοι τους, έτσι και στο
Θεοτοκόπουλο, έχουμε αμφισβητήσεις και κενά, που όσο περνούν τα χρόνια τόσο
είναι δύσκολο να εξακριβωθούν.
Ακόμα και για το
θρήσκευμά του υπάρχουν αμφισβητήσεις. Ορθόδοξος ή Καθολικός; Εξαιτίας μιας
(αμφισβητούμενης) διαθήκης του υπάρχει η γνώμη πως ήταν Καθολικός. Όμως ο Γάλλος
ακαδημαϊκός Μωρίς Μπαρρές ισχυρίζεται πως ο μεγάλος ζωγράφος δεν άφησε διαθήκη,
ενώ άλλοι ισχυρίζονται το αντίθετο (μαζί με αυτούς και ο Παντελής Πρεβελάκης).
Φυσικά η καταγωγή του Θεοτοκόπουλου από τη μια μεριά και από την άλλη η
υποχρέωσή του να συντάξει τη διαθήκη του σύμφωνα με τα όσα όριζε η Ιερά Εξέταση
(«ήμουν καλός καθολικός»), κάνουν επικρατέστερη τη γνώμη πως ήταν και πέθανε
ορθόδοξος.
Η καταγωγή της
οικογένειας Θεοτοκόπουλου λένε πως ξεκινάει από παλιά και πως εγκαταστάθηκε στην
Κρήτη πριν ακόμη την καταλάβουν οι Βενετοί.
Ο Θεοτοκόπουλος έφυγε
από την Κρήτη, παλικάρι δεκαεννιά χρόνων και με πείρα στη ζωγραφική. Και αυτό
γιατί είχε δημιουργηθεί μια ζωγραφική σχολή στον τόπο του. Αρκετό καιρό πριν (14ο
αιώνα) η Κρητική σχολή ζωγραφικής (Θεοφάνης Τζώρτζης, Αντώνιος Κρης και άλλοι)
είχε μεσουρανήσει. Αλλά πολλοί ζωγράφοι πήγαιναν στη Βενετία κι έτσι
δημιουργήθηκε η Βενετοκρητική Σχολή. Όμως η «αφαίμαξη» έφερε κατάπτωση στην
Κρητική σχολή, γι’ αυτό ο Θεοτοκόπουλος διψασμένος για κάτι πλατύτερο
εγκατέλειψε την πατρίδα του.
Για την Κρήτη.
Σε ποια κατάσταση
βρισκόταν η Κρήτη όταν την εγκατέλειψε ο Θεοτοκόπουλος, ύστερα από την κατάλυση
της βυζαντινής αυτοκρατορίας; Οι Φράγκοι μοίρασαν τις διάφορες επαρχίες της: Ο
Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός πήρε την Κρήτη που αργότερα (1204) την πούλησε στους
Ενετούς για χίλια αργυρά μάρκα. Τα παζαρέματα για την πώληση της Κρήτης αργούσαν
και οι Γενουάτες βρήκαν την ευκαιρία να την καταλάβουν αιφνιδιαστικά. Οι Ενετοί
όμως είχαν δώσει «προκαταβολή» και αναγκάστηκαν να πολεμήσουν, για να πάρουν τη
μεγαλόνησο (1210).
Η Κρήτη γίνεται
Ενετική επαρχία και η ζωή της πια αρχίζει ν’ αλλάζει με τις μεταρρυθμίσεις που
επιβάλλουν οι κατακτητές. Ο άρχοντας του βασιλείου της Κρήτης εγκαταστάθηκε στο
Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) και όλα τα αξιώματα τα πήραν οι ξένοι. Έτσι ,για τα
προσχήματα, άφησαν μερικά σκιώδη κατώτερα αξιώματα στους Κρητικούς.
Ήρθε Λατίνος
αρχιεπίσκοπος, χωρίστηκε η περιοχή σε δέκα επισκοπές στις οποίες ορίστηκαν
Λατίνοι επίσκοποι. Ωστόσο δεν έθιξαν ούτε τα μοναστήρια, ούτε τον ορθόδοξο
κλήρο. Απεναντίας, αναγνώρισαν την Ορθόδοξη Θρησκεία των Κρητών. Διαίρεσαν όμως
κοινωνικά τους Κρητικούς. Κι επειδή οι Λατίνοι είχαν κάπως ανθηρά οικονομικά
μέσα, οι κρητικοί αγρότες θεωρούνταν ως κατώτεροι κοινωνική τάξη.
Η επαφή, όμως, της
Κρήτης με τη Βενετία κι ο ερχομός πολλών μορφωμένων Βυζαντινών, ύστερα από την
άλωση της Πόλης, δημιούργησαν ένα καλλιτεχνικό κλίμα. Έτσι, το θέατρο, η
ζωγραφική, η μουσική και η τυπογραφία αναπτύχθηκαν αρκετά από τους Κρητικούς.
Προπαντός η ζωγραφική, που ανθούσε πιο καλά στα πολλά μοναστήρια και
επεκτεινόταν με τις αγιογραφίες και τις τοιχογραφίες των πάμπολλων Εκκλησιών.
Η ζωγραφική είχε
περάσει σ’ όλο τον κόσμο. Και έδινε εκτός από τη δόξα και χρήματα. Το γεγονός
άλλωστε πως δεν υπήρχαν συγκροτημένα σχολεία συνετέλεσε στην άνθιση της
ζωγραφικής και στη δημιουργία της Κρητικής ζωγραφικής σχολής. Τα Κρητικόπουλα
μάθαιναν να διαβάζουν το ψαλτήρι, στα μοναστήρια. Ύστερα θα έπρεπε να βγάλουν
το ψωμί τους στα χωράφια ή μαθαίνοντας κάποια τέχνη... Πώς να βγάλουν όμως το
ψωμί τους αφού οι κατακτητές Ενετοί απομυζούσαν τους χωρικούς και τους
επιβάρυναν με τεράστιους φόρους; Δούλευαν κι έμειναν γι’ αυτό κι έφευγαν ή δεν
καλλιεργούσαν τη γη τους.
Η φυγή των τεχνιτών
προς τη Δύση και κυρίως προς τη Βενετία, η πλημμελής καλλιέργεια των αγρών
και -προπαντός- η ανακάλυψη της Αμερικής και του θαλάσσιου δρόμου προς τις
Ινδίες, συντέλεσαν στο να χάσει την οικονομική κυριαρχία και υπεροχή η Βενετία
και φυσικά η Κρήτη.
Μέρος 1ο
Μέρος 2ο
Μέρος 3ο
Μέρος 4ο
Μέρος 5ο
Μέρος 6ο
<-----
Αρχική
| 