|
Tέχνη συλλογική και
διαδραστική
Της Τιτίκας Δημητρούλια
Η κυβερνολογοτεχνία δεν είναι
καν ένα νεοπαγές, αλλά μάλλον ένα αναδυόμενο είδος, γι αυτό και ο ορισμός της
παρουσιάζει δυσκολίες. Ορισμένα χαρακτηριστικά της σχετίζονται άμεσα με το μέσο
της γραφής και της διάδοσής της. Eνα παράδειγμα είναι ο έντονος κοινοτισμός της:
η τάση δηλαδή των κυβερνολογοτεχνών να λειτουργούν μέσα από ομάδες και
κοινότητες, μια τάση συνυφασμένη με την ίδια τη φύση του κυβερνοχώρου, η
ελεύθερη ανάπτυξη του οποίου στηρίχτηκε και εξακολουθεί να στηρίζεται στις
συσσωματώσεις, πραγματικές και εικονικές.
Παράλληλα όμως, αυτή η συλλογικότητα συνδυάζεται με τη διαδραστικότητα και
επεκτείνεται και στη δημιουργία του έργου, πολλαπλασιάζοντας τους συγγραφείς και
εμπλέκοντας τους αναγνώστες, όπως θα δούμε. Γεγονός που έχει να κάνει και με τις
φιλοδοξίες της κυβερνολογοτεχνίας, η οποία επιθυμεί να ανατρέψει την καθεστηκυία
λογοτεχνική τάξη και να ανανεώσει τη λογοτεχνία στην ουσία της, συναντώντας στο
σημείο αυτό ανάλογες ιδεολογικές και πρακτικές εφαρμογές πρωτοποριακών
συγγραφέων και κινημάτων του παρελθόντος (την εξασθένηση της πλοκής, τη διάλυση
των ηρώων, τον πολλαπλασιασμό των φωνών, την επιλεκτική ανάγνωση, τους
συνδυασμούς και τους καταναγκασμούς τα συναντούμε από το κομφουκιανικό Γι-Κινγκ
ως τον Φόκνερ και από τον Ρεϊμόν Κενό ως τον Ζακ Ρουμπό και, κυρίως, τον Μαρκ
Σαπορτά, ή τους ΟΥΛΙΠΟ, και άλλους πολλούς).
H κυβερνοποίηση
Στο ίδιο πλαίσιο της ανανέωσης και της διεύρυνσης της λογοτεχνίας εντάσσεται και
το τολμηρό άνοιγμα της κυβερνολογοτεχνίας στις άλλες τέχνες και δεν είναι
τυχαίο ότι τη μεγαλύτερη έφεση στη net art που προκύπτει από τη σύγκλιση των
τεχνών δείχνει να την έχει η κυβερνοποίηση (cyberpoetry), που διατηρεί στενούς
δεσμούς με την «παραδοσιακή οπτική ποίηση», αλλά και έχει μεγάλο παρελθόν σε
ανάλογους πειραματισμούς. Tι δεν είναι το νέο είδος; Δεν είναι η απλή δημοσίευση
ενός κειμένου σε συνεχή, υπερκειμενική μορφή, δεν είναι μια παιγνιώδης
πολυμεσική δημιουργία, δεν είναι μια εικονική κατασκευή τύπου MUD (Multi-users
Dungeons): Εικονικοί κόσμοι, στους οποίους ο καθένας επιλέγει μια ταυτότητα και
περιφέρεται εντός τους, συνάπτοντας σχέσεις, συνομιλώντας, παίζοντας κλπ).
Ας δούμε λοιπόν τι περιλαμβάνει σήμερα, δέκα χρόνια μετά τα πρώτα της βήματα, η
κυβερνολογοτεχνία: την υπερκειμενική λογοτεχνία, την πολυμεσική λογοτεχνία, την
ηχητική και κινητική ποίηση, την αυτόματα, μέσω ειδικών προγραμμάτων, παραγόμενη
λογοτεχνία, την επιστολική λογοτεχνία (όπου επιστολή είναι το ηλεκτρονικό
μήνυμα), τα συλλογικά έργα, αλλά και τα ανοιχτά έργα, προσωπικά και συλλογικά,
συμπεριλαμβανομένων των blogs και των wikis (τα απλούστερα προγράμματα με τα
οποία κατασκευάζεται μια σελίδα, ώστε να είναι ανοιχτή στις παρεμβάσεις των
αναγνωστών, μέσω ενός προγράμματος πλοήγησης και μόνο².
Πολλαπλή είσοδος
Κύριο χαρακτηριστικό της υπερκειμενικής δημιουργίας, και ειδικά της
υπερμυθοπλασίας (cyberfi-ction), είναι η δυνατότητα πολλαπλής εισόδου στα έργα,
που συγκροτούνται στιγματογραφικά και διατάσσονται αστεροειδώς. Ο αναγνώστης
ακολουθεί δηλαδή τις παρορμήσεις του και σχεδιάζει τη δική του διαδρομή
ανάγνωσης, η σημασία της οποίας μάλιστα στα πρώτα υπερκειμενικά έργα, όπως στο
πρωτοπόρο «Victory garden» του Στιούαρτ Μόουλθορπ λόγου χάρη, τονιζόταν με την
ύπαρξη ενός χάρτη. Δίνοντας έμφαση στο χώρο και όχι στο χρόνο της ανάγνωσης,
στον αναγνώστη και όχι στο συγγραφέα, συνδυάζοντας ενίοτε το κείμενο με την
εικόνα ή τον ήχο, εμμένοντας όμως σε μια μυθοπλασία, τα έργα αυτά μένουν ανοιχτά
στο βαθμό που κάθε ανάγνωση τα επαναδομεί, με άπειρους αναγνωστικούς
συνδυασμούς. Εξίσου ενδιαφέρουσες είναι οι δοκιμές αυτόματης γραφής, στις οποίες
επιδίδεται ο Ζαν-Πιερ Μπαλπ (καθηγητής στο πανεπιστήμιο Paris 8) λόγου χάρη, τις
οποίες μεταβιβάζει μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε αναγνώστες που τις
αναδιαμορφώνουν, συνθέτοντας μυθιστορήματα μόνο που η συμβολή των αναγνωστών,
μέχρι στιγμής, δεν τον έχει καθόλου ενθουσιάσει, αφού αναπαράγει συνήθως τα πιο
κοινότοπα τηλεοπτικά στερεότυπα!
Mεγάλη διασπορά
Μια τελευταία διάσταση της κυβερνολογοτεχνίας είναι η τεράστια διασπορά της,
αναπάντεχη σε ορισμένες περιπτώσεις όπως της Κίνας, όπου μάλιστα λειτουργεί ως
φυτώριο των νέων, εξεγερμένων συγγραφέων. Τα όρια της κυβερνολογοτεχνίας όμως,
ταυτίζονται τελικά με αυτά του διαδικτύου: το καθολικό έργο τέχνης που
ευαγγελίζεται το νέο είδος αφορά αποκλειστικά τον αναπτυγμένο κόσμο, και όχι τις
αναπτυσσόμενες χώρες. Αν και το παράδειγμα της Ελλάδας, που βρίσκεται πολύ πίσω
σε σχέση με πολλές ευρωπαϊκές χώρες, δείχνει ότι οι ανισότητες είναι μια ιστορία
που υπερβαίνει κατά πολύ τη διάκριση αναπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου.
Oπως και να έχει πάντως, το διακύβευμα δεν είναι έλασσον, οι εξελίξεις αυτές
συνάδουν απόλυτα με την εποχή μας και ίσως μας επιφυλάσσουν μεγάλες εκπλήξεις.
Σίγουρα πάντως, δημιουργούν μεγάλες προσδοκίες.
1. Εικονικοί κόσμοι, στους οποίους ο καθένας επιλέγει μια ταυτότητα και
περιφέρεται εντός τους, συνάπτοντας σχέσεις, συνομιλώντας, παίζοντας κλπ.
Παραπέμπουν σε διαδραστικά βιντεοπαιχνίδια.
2. Τα απλούστερα προγράμματα με τα οποία κατασκευάζεται μια σελίδα, ώστε να
είναι ανοιχτή στις παρεμβάσεις των αναγνωστών, μέσω ενός προγράμματος πλοήγησης
και μόνο. Eνα ενδιαφέρον wiki:
http://mapage.noos.fr/echolalie
Η λογοτεχνία στην οθόνη
http://directory.eliterature.org
http://www.bram.org
http://membres.lycos.fr/tapi
http://www.sitec.fr/users/akenatondocks
http://www.v2.nl/freezone/users/dsm
http://wings.buffalo.edu/epc
http://wawrwt.iar.unicamp.br
http://www.well.com/user/jer
http://www.cce.ufsc.br/nupill
http://www.serandour.com
http://netartefact.de/repoem
http://www.refazenda.com.br
http://indy.culture.fr/alamo
http://www.unige.ch/infolipo
http://www.synesthesie.com/boutiny
http://www.anacoluthe.com/bulles/apparitions/inquietantes.html
www.manuscrit.com
http://tapin.free.fr/boxon.htm
http://www.alire.com
http://www.globetrotter.net/gt/usagers/scriptura
Καθημερινή 16-01-05
<-----
Αρχική
|
