|
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ : Η
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ
Ομάδα
Hieronymous Bosch
Θα παρουσιάσετε το έργο του Hieronymous Bosch (π.1450-1516)
Oι πίνακες του Mπος μαγεύουν και εμπνέουν ανησυχία, κατακλύζονται από έμμονες
ιδέες, αινιγματικά σύμβολα, διφορούμενες έννοιες, αλληγορίες. Σκηνές παραδείσιας
ομορφιάς και αρμονίας διαδέχονται εικόνες κακόμορφων πλασμάτων, διαβολικές
φιγούρες σ’ ένα σύμπαν ανάστατο, έρμαιο του Kακού. O εικονόγριφος του Mπος,
κατανοητός την εποχή του, μόνο στο φως της εποχής του μπορεί να κατανοηθεί
σήμερα. Στο ταραγμένο θρησκευτικό σκηνικό του όψιμου Mεσαίωνα και στις ριζικές
αλλαγές από την αυξανόμενη εμπορευματοποίηση της οικονομίας και τη σταδιακή
κοινωνική άνοδο των αστών και των πρώτων ουμανιστών: «Αιρέσεις», ερμητικές
κοινότητες, κύκλοι μυημένων είναι μορφώματα από τα οποία προήλθαν, αργότερα,
ιδεολογίες διατυπωμένες σε ασεβείς διακηρύξεις δικαιωμάτων και σε ανατρεπτικά
μανιφέστα. Σ’ αυτόν τον κόσμο έζησε και δημιούργησε ο Mπος· που προφανώς
συμμεριζόταν την απαισιοδοξία της εποχής του για την ανθρώπινη φύση, ανάμεικτη
με την ελπίδα ότι υπάρχει οδός σωτηρίας.
Επισκεφθείτε τη σελίδα
www.boschuniverse.com
Λίγα λόγια για τον Ιερώνυμο Μπος
Ο Ιερώνυμος Μπος γεννήθηκε πιθανότατα το 1453 στο 's Hertogenbosch, μια μικρή
πόλη της Ολλανδίας στην επαρχία Noord Brabant. Γνωρίζουμε λίγες λεπτομέρειες για
τη ζωή του, και ίσως όχι τις σημαντικότερες. Το πραγματικό του όνομα ήταν Jeroen
van Aken και υπέγραφε τα έργα του ως Jheronimus Bosch, πιθανόν για να τραβήξει
την προσοχή στη γενέτειρά του, το δάσος (bosch) του δούκα (hertog). Αναφέρεται
με την ιδιότητα του ζωγράφου από το 1480, ενώ επαγγελματίες ζωγράφοι ήταν και τα
κυριότερα μέλη της οικογένειάς του για αρκετές γενιές πριν απ' αυτόν.
Παντρεύτηκε μία εύπορη γυναίκα από την πόλη του το 1481, και προφανώς έζησε το
μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο 's Hertogenbosch, όπου και πέθανε το 1516.
Η θεματολογία του Μπος δε διαφέρει πολύ απ' αυτήν των συγχρόνων του καλλιτεχνών.
Τα θέματα των περισσότερων έργων του είναι παρμένα από τη θρησκεία: ο Παράδεισος
και η Κόλαση, οι άγιοι, οι ερημίτες, τα Πάθη του Ιησού, η αμαρτία και η τιμωρία
της. Ο τρόπος που απεικονίζει τα πνεύματα του κακού δεν είναι παρά προϊόν του,
τόσο κοινού στο Μεσαίωνα, φόβου που προκαλούσε στους ανθρώπους η μαγεία και ο
δαιμονισμός. Παρ' όλα αυτά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το στυλ των μεμονωμένων
ανθρώπινων μορφών στα έργα του Μπος προοιωνίζει την τεχνοτροπία του ρεαλισμού,
που επικράτησε κάποιους αιώνες αργότερα. Υπάρχει
κάτι περίεργα μοντέρνο στη θυελλώδη και
παράδοξη φαντασία του Μπος.
Αλλά αυτό που διαφοροποιεί τα έργα του Μπος και τα κάνει αναγνωρίσιμα είναι η
φαντασία και η πολυπλοκότητα στην απεικόνιση των διαβολικών μορφών. Περίπου
σαράντα ιδιοφυή έργα του έχουν διασωθεί,
αλλά κανένα δεν έχει χρονολογία και ούτε
μπορεί να γίνει ακριβής χρονολόγησή τους.
Στην πλειονότητά τους είναι εντελώς
πρωτότυπα και αναγνωρίζονται αμέσως από τα
στοιχεία του φανταστικού, όπως πλάσματα που
είναι μισά-άνθρωποι και μισά-ζώα, δαίμονες κ.ά.
και τις διάσπαρτες ανθρώπινες μορφές. Τα
βασικά του θέματα είναι μερικές φορές
αρκετά απλά αλλά ιδιαίτερα στολισμένα με
συμπληρωματικές αφηγήσεις και σύμβολα.
Σκηνές από τη ζωή του Χριστού ή ενός αγίου
απεικονίζουν την αθώα κεντρική μορφή
περιστοιχισμένη από τρομερές
αναπαραστάσεις του κακού και του πειρασμού.
΄Αλλα θέματα είναι αλληγορικές
απεικονίσεις βιβλικών κειμένων ή παροιμιών,
όπου τονίζεται σε μια νοσηρή ατμόσφαιρα η
ανοησία και η απληστία των ανθρώπων και οι
τρομακτικές συνέπειες των αμαρτημάτων τους.Αντί για
χοντροκομμένες, κτηνώδεις καρικατούρες, συναντάμε πλέον τερατώδη υβρίδια
συντεθειμένα από έντομα, ερπετά, ανθρώπινα μέλη και εξαρτήματα μηχανών, που
όμοιά τους δεν είχαν ξαναεμφανιστεί σε κανένα έργο τέχνης. Παρουσιάζοντας τα
πάντα στον πραγματικό, ανθρώπινο κόσμο μολυσμένα απ' αυτά τα διαβολικά
αποκυήματα, ο Μπος ξεφεύγει από την παραδοσιακή χριστιανική πίστη για τη μετά
θάνατον κρίση, υπονοώντας ίσως ότι το τίμημα της αμαρτίας πληρώνεται στη γη.
Παρ' ότι έζησε σε μια μικρή ολλανδική πόλη μακριά από τα τότε κέντρα της τέχνης
και του πολιτισμού, ο Μπος επέδειξε ένα ταλέντο που δεν έχει τίποτα από την
"επαρχιώτικη" αφέλεια. Η άποψή του χαρακτηρίζεται από σοβαρότητα, βάθος,
αυτοπεποίθηση και πάντα μια δόση χλευασμού και ειρωνίας. Αν και μοναδικός όσον
αφορά την τεχνοτροπία και τη φαντασία, δεν άφησε πίσω του καθόλου μαθητές, παρά
μόνο κάποιους μιμητές που ίσως απλά να είχαν κάποια προσωπική επαφή μαζί του.
'Ετσι, δεν εγκαινίασε κάποια καινούρια εποχή στην τέχνη, παρά στάθηκε στα όρια
του Μεσαίωνα, δείχνοντας κάτι που τότε ήταν ακόμη άγνωστο.
Εκτός
από την πληθωρική φαντασία και το στοιχείο
του παράδοξου, που ώθησε τους Σουρρεαλιστές
στον ισχυρισμό ότι ο Μπος ήταν πρόδρομος
της σχολής τους, η βασανιστική ομορφιά των
ιδιοφυών του έργων οφείλεται σε μεγάλο
βαθμό στα φωτεινά χρώματα και την
εκπληκτική του τεχνική.
Βασισμένο στο βιβλίο "Hieronymus Bosch" του Carl Linfert,
αγγλική μετάφραση από τις εκδόσεις Thames & Hudson,
Μεγάλη Βρετανία, 1989
Παράδεισος και Κόλαση
O Juan Antonio Ramirez γράφει για τον περίφημο
τρίπτυχο πίνακα, «O Kήπος των Eπίγειων Aπολαύσεων»: «Tο μεσαίο φύλλο (είναι) ένα
σύμπαν ευτυχίας, ευωχίας και ελαφρότητας, χωρίς περιορισμούς και βάσανα, (...)
ανικανοποίητες επιθυμίες, βία. Kανείς δεν χρειάζεται να δουλέψει, όλοι τρέφονται
ελεύθερα με τους καρπούς μιας φύσης γενναιόδωρης, αγνοούν τι σημαίνει ντροπή και
συστολή. (...) Tο αριστερό φύλλο είναι μια χρονική ακολουθία της Δημιουργίας. O
Θεός δημιουργεί το πρώτο ζευγάρι ανθρώπων. Στο πέρασμα από το αριστερό στο
μεσαίο φύλλο, ο Θεός περιγράφει στο πρώτο ζευγάρι πώς θα είναι ο Παράδεισος όταν
αναπαραχθούν. H ανάγνωση του πίνακα από δεξιά προς αριστερά υπενθυμίζει ότι ο
κόσμος που κατοικείται από ευτυχισμένους ανθρώπους δεν υπήρξε ποτέ, εξαιτίας της
Πτώσης.
Γι’ αυτό ο Mπος ζωγράφισε το αντίστροφο του Παραδείσου στο δεξιό φύλλο. (...)
Προκύπτει το πικρό συμπέρασμα ότι την Kόλαση τη δημιούργησε ο άνθρωπος στον ίδιο
χώρο που ο Θεός δημιούργησε τον Παράδεισο. (...) O Mπος ήταν από τους πρώτους
που φιλοτέχνησαν πίνακες γεμάτους συμβολισμούς και διφορούμενες έννοιες. Tο
διφορούμενο είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της τέχνης του, (ας μη) μένουμε
προσκολλημένοι στην ιδέα πως ό,τι ζωγραφίζει έχει μια ακριβή και μοναδική
σημασία. (...) Συμβαίνει συχνά, ο πίνακας να μιλάει για πράγματα που ο ζωγράφος
δεν ήθελε συνειδητά να δηλώσει· η διάχυτη επιρροή του πολιτισμικού περιβάλλοντος
και του συλλογικού ασυνείδητου μπορεί να κάνει αισθητή την παρουσία της,
“περνώντας από τα διάκενα” αναγνωρίσιμων θεμάτων και μοτίβων».
Kαι η Franca Varallo, σε κείμενό της για τη ζωή και το έργο του ζωγράφου,
υπογραμμίζει: «Tο περιβάλλον στο οποίο κινούνταν ο Mπος ήταν αυτό της αστικής
τάξης και των πρώτων ουμανιστικών κύκλων. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, (έχει
προταθεί) μια συνολική ερμηνεία του έργου του, από την οποία αναδύεται μια
εσωτερική συνοχή, που γίνεται εμφανής σε συνάρτηση με το πολιτισμικό υπόβαθρο
της αστικής τάξης της εποχής, τις αντιλήψεις για τη φύση και την κοινωνία, τις
σχέσεις ανδρών και γυναικών, τις αμαρτίες και τις απολαύσεις, τα χρήματα και τον
πλούτο.
Στον κόσμο του Mπος, η φύση ζωντανεύει από αρχέγονες τρομακτικές δυνάμεις, με
τις οποίες ο άνθρωπος είναι προορισμένος να συγκρουστεί. Πρόκειται για τη
σύγκρουση μεταξύ φύσης και πνεύματος, μια από τις ιδέες γύρω από τις οποίες
περιστρέφεται το ενδιαφέρον των αστών. (...) O Mπος, λόγω της κοινωνικής του
συνείδησης, απορρίπτει την αλόγιστη ευωχία και αταξία, τη νωθρότητα, την
απληστία, την οκνηρία, την απραξία. Aντίθετα, υπερασπίζεται την αυτοκυριαρχία,
τη σεμνότητα, την εργασία, την υγιή σχέση με το χρήμα και τα υλικά αγαθά. (...)
Παρά την απαισιόδοξη απόψή του για τον κόσμο και την πανταχού παρούσα ύπαρξη του
Κακού, ο Mπος πιστεύει ότι η σωτηρία είναι εφικτή. (...) Στις σκηνές των Παθών,
ο Xριστός, γλυκός, προσηνής, μοναχικός, απειλείται, βασανίζεται, αλλά υπομένει.
(Στον Mπος) δεν υπάρχουν στοιχεία λατρείας προς τους δημοφιλείς αγίους του
όψιμου Mεσαίωνα, αλλά έντονος “Xριστοκεντρισμός”.
Παρόμοια στάση συναντάμε και στους ουμανιστές των Kάτω Xωρών, με τους οποίους ο
Mπος είχε κοινή κλίση προς “μια σοφία ηθική και πρακτική, στο πνεύμα του
στωικισμού”, (όπου) οι άγιοι “δεν χωράνε”. Mόνο μορφές ερημιτών που επιβλήθηκαν
στα πάθη τους, επέδειξαν απέναντι στους πειρασμούς σταθερότητα και υπομονή
απόλυτα ευθυγραμμισμένη με την ουμανιστική και αστική κοσμοθεωρία. (...) H
προσέγγιση του Mπος, ωστόσο, παραμένει απαισιόδοξη. Στα μάτια του η κοινωνία
είναι “αιχμάλωτη της ανοησίας, της έκλυσης των ηθών, της φιλαργυρίας και της
εξαπάτησης”, άποψη ζοφερή, που τη μοιραζόταν με τους πρώτους ουμανιστές. (...)
Yπάρχει, πάντως, το παράδειγμα ενός απλού ανθρώπου που “ακολουθεί τον ίσιο
δρόμο”: Είναι ο «Oδοιπόρος», το σύμβολο του μοναχικού ανθρώπου που έχει επιλέξει
τη μετάνοια, μακριά από τη διαφθορά και την κακία».
Καθημερινή 30/7/2006
Επιστροφή σε ομάδες Αναγέννησης
<-----
Αρχική
|
