Αρχική

Oι εφημερίδες πηγή «σοφίας» στην τεχνολογική εποχή

Δεν θα πρέπει να εμπλακούν στην παροχή πληροφοριών, αλλά σε αυτή των γνώσεων τονίζει ο Νιλ Πόστμαν στο βιβλίο του «η πυξίδα του μέλλοντος»

Tης K. Mεταξα

Ποιος είναι ο ρόλος της εφημερίδας και της έντυπης δημοσιογραφίας στην ηλεκτρονική εποχή και την κοινωνία των πληροφοριών; Ο διακεκριμένος Αμερικανός καθηγητής επικοινωνίας Νιλ Πόστμαν στο νέο βιβλίου του «Η Πυξίδα του Μέλλοντος» που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καστανιώτη γράφει σχετικά:

Στο παρελθόν η εφημερίδα στα κείμενά της πρόσφερε ένα ιστορικό και χρήσιμο πλαίσιο αναφοράς για τις πληροφορίες που δημοσίευσε. Με δεδομένο της σύγχρονης ροής πληροφοριών, η εφημερίδα αποτελεί το μόνο μέσο ικανό να κάνει κάτι τέτοιο προς όφελός μας τον εικοστό πρώτο αιώνα. Σε αντίθεση με τα νέα μέσα, η εφημερίδα έχει παραδοσιακά την εμπιστοσύνη του κοινού. Της παρέχεται ειδική προστασία από το Σύνταγμα (τουλάχιστον στην Αμερική).

Συνδέεται με τη ζωή της κοινότητας περισσότερο από κάθε άλλο μέσο, και παρά τους παντοδύναμους επιχειρηματίες που τις κατέχουν, οι εφημερίδες ακόμη έχουν συντάκτες και ρεπόρτερ των οποίων τα συμφέροντα δεν κινούνται μόνο με γνώμονα την αγορά. Αυτό που έπεται τότε είναι μια ιδέα -που δεν είναι καινούργια- βασισμένη στην παλινόρθωση των άλλοτε χρήσιμων ορισμών και διαφορών ανάμεσα στην πληροφορία, τη γνώση και τη σοφία. Είναι μια πρόταση για επαναπροσδιορισμό της θέσης της πληροφορίας, έτσι ώστε να υπάρξει τουλάχιστον ένα μέσο, του οποίου ο σκοπός είναι να βοηθήσει τους πολίτες του εικοστού πρώτου αιώνα να κατανοήσουν τον κόσμο.

Θα ήθελα, συνεχίζει ο Πόστμαν, να αναπτύξω τη σκέψη μου, αναφερόμενος σε ένα σκίτσο, που εμφανίστηκε πριν από λίγο καιρό στους Los Angeles Times. Το σκίτσο αφορά ένα νέο καταπληκτικό προϊόν, που έχει κάνει την εμφάνισή του στην αγορά. Το προϊόν είναι σχεδιασμένο να είναι καλύτερο από οποιοδήποτε υπολογιστή ή από οτιδήποτε, για το οποίο θα έπρεπε κανείς να χρησιμοποιήσει υπολογιστή, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου και των ιστοσελίδων. Το προϊόν ονομάζεται «ημερήσια εφημερίδα» και αυτά είναι κάποια από τα πλεονεκτήματα αγοράς του: Δεν απαιτεί μπαταρίες ή καλώδια ούτε χρειάζεται συμβόλαιο συντήρησης. Είναι πολύ ελαφρύ, ανακυκλωμένο και βιοβαθμισμένο. Είναι τελείως φορητό και θα σας ακολουθήσει σε τρένα, λεωφορεία, αυτοκίνητα, αεροπλάνα ακόμη και στο κρεβάτι. Είναι εντελώς αθόρυβο. Δεν χρειάζεται μυστικούς αριθμούς ασφαλείας, κώδικες πρόσβασης ή μόντεμ και δεν επηρεάζει τις τηλεφωνικές γραμμές. Κάποιος μπορεί να κάνει απεριόριστη χρήση του με περίπου είκοσι δολάρια ανά μήνα. Eχει ελεγχθεί για πορνογραφία, απάτη και τυπογραφικά λάθη. Δεν απαιτεί ειδική επίπλωση και τελευταίο, άλλα όχι λιγότερο σημαντικό, είναι ότι το προϊόν δεν συνεισφέρει με κανένα τρόπο στον τραπεζικό λογαριασμό του Βill Gates.

Το σκίτσο κάνει μια υπόθεση για τη σπουδαιότητα της εφημερίδας και για τους λόγους που μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα επιβιώσει. Αλλά το σκίτσο αφορά σε μεγάλο βαθμό στη μορφή της εφημερίδας και, με εξαίρεση την αναφορά στο γεγονός ότι η εφημερίδα έρχεται προηλεγμένη για πορνογραφία, απάτη και τυπογραφικά λάθη, δεν υπάρχει κάτι που να υπονοεί τη μοναδικότητα του περιεχομένου της εφημερίδας. Iσως αυτό να παραλείφθηκε επειδή ο σκιτσογράφος υπέθεσε ότι η λειτουργία της εφημερίδας είναι να ενημερώνει τους ανθρώπους και σε σχέση με το θέμα της διανομής πληροφοριών, η τεχνολογία των υπολογιστών μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα από τις εφημερίδες -δηλαδή γρηγορότερα, σε μεγαλύτερες ποσότητες και ευκολότερα. Με άλλα λόγια, εάν κάποιος θέλει να προωθήσει την αξία των εφημερίδων αυτές τις μέρες, ίσως είναι καλύτερα να αποφύγει να μιλήσει για ενημέρωση, αφού η νέα τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένου της τηλεόρασης, φαίνεται ότι είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη διαχείρισή της».

Kαι ο Πόστμαν καταλήγει: οι εφημερίδες δεν θα πρέπει να εμπλακούν στην παροχή πληροφοριών, αλλά σε αυτήν των γνώσεων. Τι εννοεί με τις «γνώσεις; O Πόστμαν ερμηνεύει «τις γνώσεις ως συγκροτημένες πληροφορίες, πληροφορίες που εντάσσονται σε κάποιο πλαίσιο, πληροφορίες που έχουν ένα σκοπό, που οδηγούν κάποιον να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες με σκοπό να κατανοήσει κάτι που αφορά τον κόσμο. Χωρίς οργανωμένες πληροφορίες μπορεί να γνωρίζουμε κάτι από τον κόσμο, αλλά πολύ λίγα σχετικά για αυτόν. Oταν κάποιος έχει γνώση, μπορεί να βγάζει νόημα από τις πληροφορίες, γνωρίζει πώς να συσχετίσει τις πληροφορίες με τη ζωή κάποιου και ειδικότερα γνωρίζει πότε οι πληροφορίες είναι άσχετες».

«Είναι εμφανές», όπως σημειώνει, «ότι ορισμένοι συντάκτες εφημερίδων είναι γνώστες της διάκρισης ανάμεσα στην πληροφορία και τη γνώση, αλλά όχι αρκετοί από αυτούς. Υπάρχουν εφημερίδες των οποίων οι συντάκτες δεν έχουν ακόμη αντιληφθεί ότι σε ένα τεχνολογικό κόσμο, οι πληροφορίες είναι πρόβλημα και όχι λύση. Θα μας μιλήσουν για πράγματα που ήδη γνωρίζουμε και θα μας δώσουν λίγο έως καθόλου περιθώριο, ώστε να μπορέσουμε να τα τοποθετήσουμε σε ένα πλαίσιο ή να τους προσδώσουμε συνοχή».

Αλλά για τον Πόστμαν υπάρχει και κάτι άλλο που οι εφημερίδες πρέπει να κάνουν για μας σε μια τεχνολογική εποχή και έχει να κάνει με τη λέξη «σοφία»: «Θα ήθελα να προτείνω», συνεχίζει ο Πόστμαν, «ότι είναι καιρός οι εφημερίδες να αποτελέσουν όχι απλώς μια πηγή γνώσεων, αλλά μια πηγή από όπου θα μπορούμε να αντλούμε σοφία. Με τη λέξη «σοφία» εννοώ την ικανότητα να γνωρίζει κανείς ποιο τμήμα γνώσεων είναι σχετικό με τη λύση σημαντικών προβλημάτων. Οι γνώσεις, όπως έχω πει, είναι μόνο οργανωμένες πληροφορίες. Είναι ανεξάρτητες, περιορισμένες σε ένα μοναδικό σύστημα πληροφοριών, που αφορούν τον κόσμο. Κάποιος μπορεί να κατέχει μεγάλο αριθμό γνώσεων σχετικά με τον κόσμο, αλλά να μην είναι καθόλου σοφός.

Οι εφημερίδες εθνικής εμβέλειας σε αυτή τη νέα φάση έχουν ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερα πλεονεκτήματα, καθώς διαθέτουν όχι μόνον τους μηχανισμούς και την τεχνογνωσία του περιεχομένου, αλλά κι ένα αναγνωστικό κοινό δεκτικό στις εξελίξεις.

Oσο σημαντικό και αν είναι ένα φάρμακο για τη χρηματιστηριακή αξία μίας εταιρείας βιοτεχνολογίας, δεν εγγυάται την καλή, μακρόχρονη πορεία της μετοχής της. Eτσι, αν επιλέξετε σήμερα έναν πρωταγωνιστή του κλάδου, μην αρχίσετε τους... συναισθηματισμούς.

Εφημερίδα Καθημερινή Κυριακή 3/2/2002