Η κουλτούρα του εύπλαστου και η αρετή της αλλαγής

Την αποδέσμευση από την τυραννία του «πραγματικού» πρώτη την πρόσφερε η τηλεόραση με την ηλεκτρονική της ευελιξία. Η πρώτη «κατασκευή» ηλεκτρονικού ήρωα που να μοιάζει «ανθρώπινος» έγινε στα 1986. Ήταν η δημιουργία του Μαξ Χέντρουμ (Μax Ηeadroom), μιας κωμικής περσόνα με ηλεκτρονικά χαρακτηριστικά, που υποτίθεται ότι διακωμωδούσε την «πραγματικότητα» της τηλεόρασης. Τον Μαξ Χέντρουμ τον ακολούθησαν ήρωες κινουμένων σχεδίων, «πλάσματα» σαν τους Τρανσφόρμερς. Μηχανές που μοιάζουν να έχουν «ψυχή» και που αλλάζουν μορφή διαρκώς, εύπλαστες κατασκευές που αρνούνται τους κανόνες της ύλης αλλά και της ζωής. Στο ίδιο πνεύμα εντάσσεται και ο Ρόμποκοπ, ένα υβρίδιο ανθρώπου και μηχανής, ανθρωπόμορφο, αλλά με ιδιότητες πέραν της ανθρώπινης φύσης. Παρόμοιο είδος ανθρώπου - μηχανής και ο Εξολοθρευτής.

Πρόκειται για τους ήρωες που προωθούν την νέα κουλτούρα του μέλλοντος, την κουλτούρα του εύπλαστου, της flexibility, της αλλαγής, του μη προσδιορισμένου. Η μεγάλη αρετή του μέλλοντος θα είναι η αλλαγή και η προσαρμοστικότητα, ενώ το νέο είδος ανθρώπου θα είναι δυνητικά διαρκώς μεταμορφώσιμο, χάρη στην τεχνολογία η οποία θα αποτελεί την αδιαχώριστη πλέον συνέχεια του βιολογικού του σώματος.

Έννοια του δημόσιου

Καθώς αναδεικνύεται ως συστατικό της έννοιας του πολίτη του μέλλοντος η πρόσβασή του (access) στο Ιnternet, είναι προφανές ότι αναλόγως διαμορφώνεται και η έννοια της «κοινότητας», άρα και η έννοια του δημόσιου. Για την νεαρή Αμερικανίδα που αναφέρει ο Πολ Βιριλιό στο βιβλίο του «Πληροφορική βόμβα», η οποία έβαλε κάμερες παντού στο σπίτι της επειδή φοβόταν τα φαντάσματα και τις συνέδεσε με το Διαδίκτυο ώστε να αισθάνεται την ασφάλεια ότι όλοι την παρακολουθούν, η ταύτιση του ιδιωτικού με το δημόσιο είναι η αίσθηση της ασφάλειας. Νιώθει «δυνατή» όταν παρακολουθείται διαρκώς από «συμπολίτες» της στο Διαδίκτυο. Υιοθετώντας τις θέσεις του Μισέλ Φουκώ, η Τurkle υποστηρίζει πως η ισχύς ενός προσώπου στη μοντέρνα κοινωνία δεν έχει σχέση ούτε με τη φυσική του δύναμη, ούτε με τη συμμετοχή του σε μια ομάδα ελίτ, αλλά με τον τρόπο που ως άτομο μαθαίνει την τέχνη της αυτοπαρακολούθησης και κατ' επέκταση της παρακολούθησης (Μεγάλος Αδελφός). Επομένως δεν μπορεί παρά να περάσουμε σε εποχές όπου εξ ορισμού χάνονται αξίες του πολιτισμού, οι οποίες αποτελούν εμπόδιο στη συγκρότηση αυτού του κόσμου της ανοιχτής αγοράς πληροφοριών, καθώς γίνεται αποδεκτή πραγματικότητα ό,τι αποτελούσε αντικείμενο σκληρής κριτικής της δημοκρατικής κουλτούρας μέχρι σήμερα, όπως η διαμόρφωση των κοινωνιών ελέγχου.

Οι άπειρες δυνατότητες που προσφέρουν οι βάσεις δεδομένων για να κατασκευάζουμε την «πραγματικότητα» που μας βολεύει πιστεύοντάς την για αληθινή, δεν αφορούν το όνειρο της δημοκρατικής ουτοπίας, όσο τον εφιάλτη ότι οι νόμοι της τεχνολογίας είναι αυτοί που εν τέλει κυριαρχούν σε αυτήν την υβριδική κοινωνία ανθρώπων - κομπιούτερ.

Εκπαιδευτήκαμε για να... χρησιμοποιηθούμε

Για την Sherry Τurkle δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ανθρώπινο γένος προετοιμάστηκε γι' αυτόν τον κόσμο όπου θα συγχέεται η εικονική πραγματικότητα με την ίδια τη ζωή, ήδη από τις εποχές της τηλεόρασης. Εκπαιδευτήκαμε, λέει, στις εικονικές πραγματικότητες, θυμίζοντας τον Ζαν Μποντριγιάρ που ανέλυσε τις κοινωνίες της προσομοίωσης, οι οποίες αντικαθιστούν τις πραγματικές. Για παράδειγμα, η αντικατάσταση του κεντρικού δρόμου μιας πόλης, όπου υπήρχαν μαγαζιά από εμπορικά κέντρα, μετέτρεψε τα ψώνια από κοινωνική διαδικασία σε απλώς καταναλωτική. Αυτό ήταν κιόλας ένα σκαλοπάτι για τα εμπορικά κέντρα του Διαδικτύου και για την αποθέωση της κατανάλωσης ως δήθεν κοινωνικής εκδήλωσης.

Κανείς δεν μπορεί να διαβεβαιώσει αν αυτό είναι εφιάλτης ή όνειρο και τουλάχιστον προς το παρόν η τεχνολογία αποτελεί το μαγικό σύμπαν της ευκολίας και της ψυχαγωγίας. Ουδείς ξεχνάει ωστόσο ότι η ανάπτυξη του κυβερνοχώρου και το πνεύμα της συνεργατικότητας, της κοινότητας των χρηστών που αναπτύσσεται διευκολύνει τον πολύ πραγματικό κόσμο του εμπορίου και του οικονομικού κέρδους. Aλλωστε το μέλλον που οραματίζονται οι γκουρού του Διαδικτύου από τον Μπιλ Γκέιτζ ώς τους δικούς μας Νίκολας Νεγροπόντη («Ψηφιακός κόσμος» εκδ. Καστανιώτη) και Μιχάλη Δερτούζο («Τι μέλλει γενέσθαι», εκδ. Λιβάνη) και η περί το περιοδικό «Wired» ομάδα του ΜΙΤ, θα είναι ο παράδεισος του καταναλωτή. Η κατανάλωση μάλιστα μέσω του κυβερνοχώρου θεωρείται πράξη επαναστατική, καθώς καταργεί τα σύνορα, τα τελωνεία, τις δεσμεύσεις, ηθικές, πολιτισμικές, εθνικές. ʼλλωστε το «κράτος - έθνος θα εξαερωθεί σαν μπάλα ναφθαλίνης» σύμφωνα με τον Νίκολας Νεγροπόντη. Για τον εκδότη του «Wired» μπορεί η επανάσταση αυτή, όπως και κάθε επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου, να είναι ενδεχομένως επώδυνη και τα αποτελέσματά της μπορεί να μην είναι οπωσδήποτε ευχάριστα, πάντως θα είναι ειρηνική. Προς το παρόν ωστόσο η αυξανόμενη βία των παιδιών και των εφήβων, που σκορπίζει τον θάνατο στα αμερικανικά γυμνάσια, δεν επιβεβαιώνει τις προφητείες για έναν κόσμο που θα ξημερώνει αδελφωμένος μπροστά στις οθόνες, που θα τις χρησιμοποιεί για να επικοινωνεί, για να πραγματοποιεί τα όνειρα της ανθρωπότητας και όχι τους εφιάλτες.