Αρχική

Η σύγχρονη λογοκρισία

Το άσεμνο υλικό που εντοπίστηκε σε ένα από τα προτεινόμενα sites(δικτυακούς τόπους) ενός εγκεκριμένου σχολικού βιβλίου, θυμίζει τον φοίνικα που συνόδευε ως Κολοφών τα επί χούντας σχολικά εγχειρίδια - το πουλί του Παπαδόπουλου.

Αυτό βέβαια ήταν απαράδεκτο παιδαγωγικά, αλλά υπήρχαν και τα τανκς που το επέβαλλαν...  

Αυτή η επισύναψη του συγκεκριμένου πουλιού  στα βιβλία δεν ακύρωσε την όποια παιδαγωγική αξία του περιεχομένου τους. Άλλωστε μετά τη χούντα κανείς δεν έδωσε εντολή να καταστραφούν απλώς και μόνο επειδή σε κάποια σελίδα τους είχαν το λογότυπο της χούντας. Απλώς σκίστηκαν οι σχετικές σελίδες, είχε και συμβολική αξία βέβαια. Ακόμα θυμάμαι έντονα τη στιγμή που μας έβαζε ο δάσκαλος στο διθέσιο δημοτικό σχολείο τάδε να σκίζουμε την επίμαχη σελίδα από στοίβες βιβλίων.  

Η πρόσφατη παρέμβαση του ΥπΕΠΘ φέρνει στο νου μια τέτοια κίνηση, να σκίσουμε τις σελίδες, ιστοσελίδες πια που έχουν κάθε είδους πουλιά. Μοιάζει και κάπως σπασμωδική, ένα παραπάνω αφού συνοδεύεται αν είν’ αλήθεια από σημαντικό διοικητικό μέτρο όπως είναι η ΕΔΕ.  Όλοι επικεντρώνονται στο φοίνικα, αγνοώντας και το υπόλοιπο περιεχόμενο που μπορεί και να ’ναι κατάλληλο, ο έρμος συγγραφέας φαντάζομαι θα έχει μπει στις μαύρες λίστες της  ψυχής μας ακόμα κι αν η ΕΔΕ ή όποιος τον κρίνει τελικά αθώο, ενώ ο επίσημος φορέας του κράτους που το ενέκρινε θα υποφέρει ακόμα περισσότερο που του ξέφυγε κάτι τέτοιο - αν του ξέφυγε.  

Αν ακολουθηθεί για πολύ ένας τέτοιος τρόπος αντιμετώπισης παρόμοιων θεμάτων θα πρέπει να αναγκαστούν/διαταχτούν οι επίσημοι φορείς  να παρεμβαίνουν με διαρκή 'σκισίματα'  ώσπου να απαυδήσουν αδυνατώντας, και να φτάσουν στο άλλο ασύδοτο άκρο που υπάρχει - δεν μπορώ να ελέγχω τίποτα, κι αφού έχω το ρόλο του ελεγκτή, αυτοκαταστρέφομαι.  

Απ’ την ακραία αντίδραση του «ελέγχω τα πάντα», με την υποψία (τεχνοκρατικά μιλώντας πρόκειται περί σιγουριάς) ότι μπορεί να περιλαμβάνουν ακατάλληλο υλικό, μέχρι του αφήνω ελεύθερα τα πάντα, υπάρχει μεγάλη απόσταση και μάλιστα είναι στα όρια των δύο επιστημών, των υπολογιστών και  της παιδαγωγικής, για αυτό άλλωστε και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.  

Ας δούμε όμως τη σημαντική διαφορά με τη ΚτΠ. Σε αντίθεση με τα πουλιά της χούντας, εδώ οι "δικτάτορες" ξεφυτρώνουν πολύ εύκολα παντού και δε χρειάζονται καν τανκς για την επιβολή ακατάλληλου υλικού οπουδήποτε. Η παρέμβαση με ακατάλληλο υλικό γίνεται στη  μαζική  κλίμακα, με μη ελέγξιμο τρόπο ούτε από τους παιδαγωγούς ούτε από τους τεχνοκράτες χωριστά.  

Οι προτάσεις για τις απαιτούμενες μορφές ελέγχου και περιορισμού του φαινομένου δεν μπορεί να είναι ούτε πυροσβεστικές ούτε συγκεχυμένες ούτε  φραστικές ούτε μεμονωμένες στο προφανές. (ήδη το email μου έχει γεμίσει από βαρύγδουπες προτάσεις, φαντάζομαι ολωνών,  που δεν λένε αυτόματα για το ποιο θα είναι το πρακτικό αποτέλεσμα σε 1 μήνα ή σε 1 χρόνο στα σχολεία).  Αφού το θέμα βρίσκεται στα όρια δύο επιστημών, το χειρότερο που μπορεί να γίνει είναι η μια πλευρά να πετάει το μπαλάκι στην άλλη επειδή δε μπορεί να προτείνει άμεση ολοκληρωμένη λύση από τη πλευρά της.  Υπάρχει βέβαια και ένας τρίτος τρόπος, να παραπέμψει κανείς το θέμα σε δημόσιο ψυχοθεραπευτικό διάλογο λες και υπάρχει διαφωνία για την ανάγκη επίλυσής του.  

H "λογοκρισία" την οποία τελικά συζητάμε εδώ, είναι μια διαλεκτική κατάσταση στη συγκεκριμένη πια και στη χώρα μας καινοτομία της εισαγωγής των υπολογιστών στην εκπαίδευση. Να θυμηθούμε ότι το "προστατευμένο" σχολικό υπολογιστικό περιβάλλον είναι διακηρυγμένο εκ των προτέρων φραστικά, και ότι η εξασφάλισή του εκπαιδευτικά ορίζεται με μια επίσης φραστική προς το παρόν διακήρυξη:  "ο δάσκαλος καταλύτης και φίλτρο", ενώ στο διαλεκτικό του άκρο έχει τον επίσης διακηρυγμένο στόχο "πρόσβαση στον ωκεανό της γνώσης σε όλους". Αυτά μας τα είπε αρκετά ξεκάθαρα το e-learning και δε πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει επίσημα υιοθετηθεί και στη χώρα μας και σ' όλη την Ευρώπη. Ο ωκεανός έχει και καρχαρίες, αναμενόμενο και γνωστό τοις πάσι, τι το παράδοξο λοιπόν; Όταν βλέπεις τα δόντια του καρχαρία μπροστά σου τότε τον αντιλαμβάνεσαι ως μέγα κίνδυνο ...

Ε και; Γιατί τόση έκπληξη στους εκπαιδευτικούς κύκλους;

Όταν το e-learning μίλαγε για "ανοιχτό" σχολείο στη μαζική κλίμακα σπεύσαμε όλοι να συστρατευτούμε με αυτό. Μπορεί να εκφράσαμε τις διαφωνίες μας στις ερμηνείες του, σ’ αυτό το ίδιο όμως όλοι συμφωνήσαν.

Τώρα θυμηθήκαμε ότι η μαζικότητα αφορά και τους καρχαρίες που πληθύνονται εκθετικά; Η αλήθεια είναι κάποιοι το ’ξεραν από τα πριν, άλλο αν κανείς δεν τους έδινε σημασία με το ατράνταχτο εκ πρώτης όψης επιχείρημα «τα εκπαιδευτικά θέματα δεν είναι αρμοδιότητά σας».  

Στην μεν εκπαιδευτική πολιτική έχουμε (ή θα έχουμε) την εντελώς αναμενόμενη κατά τη γνώμη μου αδυναμία παραδοσιακών δομών επιστημονικού από παιδαγωγική άποψη ελέγχου-αξιολόγησης εκπαιδευτικού  υλικού  να παρέμβουν π.χ. τα παιδαγωγικά ινστιτούτα. Ο ελεγκτικός ρόλος περιορίζεται με την  ίδια την απόφασή τους (όχι μόνο δική τους ή ούτε καν δική τους) να εισάγουν τεχνολογία της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ) που εξ ορισμού δεν περνάει από φίλτρα δικά τους μονάχα. Μέχρι τώρα είχαν θεσμικά κάτι σαν μονοπώλιο αυτού του ελέγχου ή την ευθύνη εξασφάλισης ποιότητας και καταλληλότητας για κάθε τι που πήγαινε στο σχολείο. Σε πρώτη φάση θα αποδειχθεί - αν δεν έχει αποδειχθεί ήδη - ως θλιβερή η προσπάθεια καταληκτικής αξιολόγησης του τι υπάρχει σε ΤΠΕ ή διανομής μονάχα του «ελεγμένου» ΤΠΕ με παραδοσιακούς μηχανισμούς. Νέος ρόλος αναδεικνύεται εδώ, όχι ελεγκτικός των πάντων με αποκλεισμούς, αλλά δημιουργικού και προσανατολισμένου ελέγχου. Κομίζω γλαύκα εν Αθήναις, αυτό έχει επισημανθεί από όλους. Όμως αυτές οι μικρές αφορμές με τα πουλιά δε δείχνουν την ώρα της συνειδητοποίησης του τι πράγματι σημαίνει;  

Από την άλλη πλευρά, σημειώνουμε την εμφανή απουσία υπολογιστικής πολιτικής, που μαζί με την άμεση ανάγκη 'λογοκρισίας του ασέμνου' φτάνει καμιά φορά στο άκρο να χρησιμοποιείται το κοινό αισθητήριο του καθενός τεχνοκράτη πια, περί 'εκπαιδευτικής' καταλληλότητας δεδομένων. Αυτού που συμβαίνει να έχει ένα  σημαντικό μεν, μεμονωμένο  δε  ρόλο ελέγχου π.χ. στο εκπαιδευτικό δίκτυο  ή στην πραγματική εφαρμογή των ΤΠΕ σε σχολεία, και μάλιστα γίνεται τυχαία, με τρόπο reactive  στο προφανές  π.χ. στο άσεμνο υλικό, στους ιούς, στο τεράστιο όγκο δεδομένων. Όταν μιλάμε για ακατάλληλο υλικό,  το προφανές είναι όπως πάντα το λιγότερο. Τη προσεκτική διαστρέβλωση της πληροφορίας, το plagiarism τι θα το κάνεις;  

Μπορούν οι τεχνοκράτες να κάνουν κάτι, αν ασχοληθούν με αυτά που πράγματι ξέρουν να κάνουν, κι όχι απλά να αντιδρούν στο προφανές επειδή το βλέπουν πρώτοι κι εκτιμούν από νωρίς την έκτασή του;  Μπορούν να προτείνουν σχεδιαστικά κάτι παραπάνω απ’ την απαρίθμηση των διάσπαρτων τεχνολογικών δυνατοτήτων που παρέχουν οι υπολογιστές σε αυτοματισμούς; (και σ’ ότι δεν μπορούν συνήθως προβάλλουν τα επιχειρήματα της εκπαιδευτικής πολιτικής)

Μπορούνε αλλά δε γίνεται στο πόδι και μ’ αφορμές. Χρειάζονται να έχουν σφαιρική αντίληψη των απαιτήσεων του εκπαιδευτικού συστήματος,  το τι επιχειρεί να κάνει η ΚτΠ  σ’ αυτό,  ώστε να είναι σε θέση να προτείνουν κατάλληλες Υποστηρικτικές διαδικασίες που θα εξασφαλίσουν την υλοποίηση των πολιτικών τόσο της Εκπαιδευτικής όσο και της Υπολογιστικής. Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι οι πολιτικές αυτές μπορούν να έχουν εύκολη και ταυτόχρονα σαφή διατύπωση, το βέβαιο είναι ότι έχουν δύσκολη εξασφάλιση σε όλη αυτή τη κλίμακα. Το κυριότερο όλων είναι η ψυχραιμία τουλάχιστον ως αναγνώριση της πολυπλοκότητας ενός διεθνούς προβλήματος, αν και προσωπικά θα ανέμενα η ψυχραιμία να επικρατήσει ακριβώς γιατί στην Ελλάδα διαθέτουμε αρκετή εμπειρία από την ολοκληρωμένη εφαρμογή ΤΠΕ σε σχολεία ώστε ακόμα κι αν δεν έχουμε απαντήσεις πλήρεις, να μη διυλίζουμε την κάμηλο και καταπίνουμε το κώνωπα.    

Εάν επιθυμούμε απλώς μια γρήγορη λύση, δεν υπάρχει διεθνώς καμιά πεπατημένη  για την ολοκληρωμένη εφαρμογή της  υπολογιστικής  κι εκπαιδευτικής πολιτικής στο θέμα αυτό στα σχολεία για να την ακολουθήσουμε. Αν πάλι κάποιος από μας εμφανιστεί ως από μηχανής θεός κι εδώ, θα είναι πιθανότατα για ένα πολύ περιορισμένο  και μονομερές  τμήμα του προβλήματος.  

Το φιλτράρισμα στη πρόσβαση και μετάδοση πληροφορίας, είναι λοιπόν  και  θέμα υπολογιστικής πολιτικής, που στη συνέχεια απαιτεί κι εξειδίκευση με τη μορφή κωδικοποιημένων αποφάσεων σε ιεραρχημένα τεχνικά επίπεδα και υποστηρικτικών διαδικασιών σε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα. (Η δε επιμόρφωση θα παίξει  το περιβόητο καταλυτικό της ρόλο αν καταφέρει να το «διδάξει» κι αν καταλάβει ότι δικό της είναι και το όπλο της αντιπρότασης με το θετικό. Διδασκαλία ε και θετικό, όχι το manual του proxy...)

Προς το παρόν  πάμε ανάποδα: Δεν υπάρχει καμιά τυποποιημένη αρχή, απλή και σεβαστή από όλους, ή παγιωμένη διαδικασία έστω και μικρής εμβέλειας. Απ’ την άλλη εμφανίζονται προτάσεις διάσπαρτων επίσης μη παγιωμένων τεχνικών κωδικοποιήσεων. Οι περισσότερες προτάσεις αφορούν το χαμηλότερο από τα επίπεδα, αυτό της τεχνικής υλοποίησης μιας απόφασης μετα-χρήστη  ή τελικού-χρήστη ή είναι μια απαρίθμηση των τεχνολογικών δυνατοτήτων που παρέχονται, ασύνδετες μεταξύ τους,  και,  κυρίως είναι  ασύνδετες με την πραγματική θέση σε εφαρμογή.

Συχνότερα μεταφέρεται κι εξαρτάται από μία θεωρητικώς υπάρχουσα διατύπωση εκπαιδευτικής πολιτικής - και μάλιστα ελληνικής μόνο, λες και δεν είναι υπερεθνικό το θέμα. Απαντιέται με technicalities του τύπου "από τεχνική άποψη εμείς είμαστε σε θέση να κάνουμε τα πάντα, ορίστε εσείς την θέλετε κι αν πρέπει να κόβουμε κάτι ακατάλληλο, θα υλοποιούμε ό,τι μας πείτε." Αυτό είναι μεταφορά του προβλήματος στον χρήστη, ξέρουμε πολύ καλά ότι όταν οι αυτοματισμοί μας, οι "μηχανές μας" πάσχουν στα  επιθυμητά specifications  -  μπορεί κι επειδή δεν εξετάστηκαν σφαιρικά οι απαιτήσεις των χρηστών, αλλά μπορεί και όχι -  μεταφέρονται συλλήβδην τα θέματα εκτός μηχανών, στους χρήστες στους!  

Οφείλει κανείς να μη παραγνωρίσει ότι ο έλεγχος στη πρόσβαση και μετάδοση πληροφορίας σε ένα περιβάλλον (εν προκειμένω το εκπαιδευτικό), στο παραπάνω επίπεδο έχει τον έλεγχο  που γίνεται στη πληροφορία από το περιβάλλον της κυβερνητικής οργανωμένης εξουσίας κι ακόμα παραπάνω κάτι άλλο και πάει λέγοντας. Οι αποφάσεις που υπάρχουν ή είναι να ληφθούν και παραπάνω θα κληρονομηθούν και στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Αυτή τη στιγμή εμφανίζεται η εκπαίδευση να πρέπει να λύσει μόνη της κι αυτόνομα το πρόβλημα (κακώς, γιατί εξειδίκευση μονάχα οφείλει να κάνει στα του οίκου της).  

Ανησυχούμε βέβαια παραπάνω γιατί η εκπαίδευση  απευθύνεται σε μεγάλη μάζα,  είναι  κι  από την αποστολή της συντηρητική, και  συνεπώς τίθεται σε κίνδυνο η ίδια η αποστολή της άμεσα, όχι έμμεσα. Αν δεν είναι για πειραματισμούς επί της αποστολής της εκπαίδευσης σε μαζική κλίμακα, ίσως πρέπει να αναθεωρήσουμε το ρίσκο που παίρνουμε με την  μαζική  εισαγωγή της καινοτομίας των ΤΠΕ σε αυτήν. Μάλλον αδύνατο να τη βγάλουμε απέξω, αλλά οφείλουμε να δεχθούμε ότι γνωρίζουμε ή μάλλον συνειδητοποιούμε πως ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να αυτοκαταστροφεί η ίδια η αποστολή της. Προσωρινά ή μόνιμα (αλλαγή αποστολής).  

Αυτό το παραπάνω επίπεδο ελέγχου υπάρχει, οι συνθήκες κυβερνητικού ελέγχου, διακρατικές πια σε θέματα προστασίας, καταγραφής ακόμα και του web surfing, κτλ κτλ, εμφανίστηκαν και θα υπογράφονται ολοένα και περισσότερες και για τις παραδοσιακά safety non critical υπηρεσίες. Δε θεωρούνταν τέτοιες παλιότερα ούτε η εκπαίδευση ούτε καν η δημόσια διοίκηση. Τώρα που παρακωλύεται ισχυρά η λειτουργία τους, ακόμα κι αν αφήσουμε τους τρομοκινδύνους απέξω, οι κυβερνήσεις παίρνουν μέτρα παντού.

Όμως στις παραδοσιακές safety critical περιοχές (άμυνα κι οικονομία) τα πράγματα δεν είναι τόσο συγκεχυμένα  κι αόριστα. Να δούμε π.χ ότι στις τράπεζες καθώς και στο στρατιωτικό domain υπάρχουν εμφανώς λιγότερα εμβρυικά προβλήματα ασφάλειας. Υπάρχουν βέβαια τα προχωρημένα θέματα, και μάλιστα είναι αυτά  καταστροφικά απότομα: έχουν μεγάλη ένταση, άμεσες επιπτώσεις και μέσω ντόμινο effect έχουν μακροπρόθεσμα καταστροφικές επιπτώσεις κι οπουδήποτε αλλού.

Αλλά αυτά είναι η εξειδίκευση στα του οίκου τους, όχι τα εμβρυικά προβλήματα. Σ’ αυτές τις περιοχές οι παραδοσιακοί κανόνες ασφάλειας κι αρχές, είναι σε ισχύ εδώ και αιώνες - λέγε με εφαρμοσμένες αυστηρές διαδικασίες  – και δεν έπαψαν να ισχύουν με την όποια έλευση νέας τεχνολογίας. Αντίθετα επηρέασαν βαθιά την ίδια από την αρχή, στο σχεδιασμό της και τη θέση της σε εφαρμογή ενώ είναι ιδιαίτερα μελετημένα τα αντίστοιχα νομικά θέματα. Πέραν του ότι η τεχνολογία εισήχθηκε εκεί πρώτη και άρα η εμπειρία είναι αυξημένη,  πάγια αρχή τους είναι ότι καμία τεχνολογική καινοτομία έστω και μικρή δεν εισάγεται βιαστικά πριν εξασφαλίσει αρκετά πειστικά ότι διατηρείται το status quo λειτουργικότητας.

Αυτή η τόσο απλή αρχή και προφανής αρχή υπολογιστικής πια πολιτικής δεν έχει διατυπωθεί ακόμα στην εκπαίδευση.  

Να ασχοληθούμε με τα θέματα της υπολογιστικής πολιτικής στην σχολική εκπαίδευση και των διαδικασιών που εξασφαλίζουν την εφαρμογή της αλλά να μην την ανακατέψουμε με την εκπαιδευτική πετώντας της το μπαλάκι σε ότι έχουμε θολούρα και κενό, και αντιστρόφως. Χρειαζόμαστε να έχουμε μονάχα βαθιά κατανόηση των στόχων της εκπαιδευτικής πολιτικής στις ΤΠΕ, όχι όπως την προσδιορίζει ο καθένας από μας αλλά όπως είναι από τη μάνα της, σαφώς διατυπωμένη, σ’ αυτή που συμφωνήσαν όλοι. Όχι να παρεμβαίνουμε σ’ αυτήν με εύκολες απαντήσεις, ακόμα κι αν τις ζητάει κανείς να είναι έτοιμες από χθες.   

Και ο έλεγχος στη πρόσβαση και μετάδοση πληροφορίας είναι από τα εκατοντάδες θέματα της Οριζόντιας Τεχνικής Στήριξης της ΚτΠ στην Εκπαίδευση (και μη το μπερδέψουμε με το ‘μου χάλασε το PC και φτιάχτο και δεν έχω δίκτυο...’)

Η Τεχνική Στήριξη στη ΚτΠ έχει να καλύψει ό,τι δε καλύπτει η κάθε μια από τις δυο επιστήμες από μόνη της, είναι το χάσμα, το κενό, η θολούρα στα όρια των υπολογιστών και της παιδαγωγικής.

Ας μη βιαστούμε να τον ιεραρχήσουμε τον έλεγχο στη πρόσβαση ούτε ως ασήμαντο, ούτε ως πρώτο, ούτε ως τέτοιο που θα λυθεί σε πέντε μέρες με μαγικά τεχνοκρατικά φίλτρα ή με μια ΕΔΕ, ή με ανοιχτό δημόσιο διάλογο, επειδή προκαλεί αναστάτωση. Τα πραγματικά δύσκολα μάλλον δε τα είδαμε ακόμα στη κλίμακα.

Όλα τα προβλήματα  της εισαγωγής των ΤΠΕ  έχουν μια θέση στον ήλιο της ΤΣΚτΠ... Αυτό το κακόηχο συμφωνικό σύμπλεγμα, μια ένδειξη μικρή του πόσο μπερδεμένη είναι...

Δώρα Νούσια

13.11.2001

 Μπορείτε να συμπεριλάβετε έναν σύνδεσμο προς τις σελίδες του netschoolbook χωρίς φόβο, με πάθος και χωρίς πάθος.  Tα πνευματικά δικαιώματα των κειμένων ανήκουν στους δημιουργούς τους, οι οποίοι - μεταξύ πολλών άλλων -διατηρούν και το δικαίωμα να αλλάξουν και απόψεις χωρίς να χρειαστεί να αποκηρύξουν τα γραφόμενά τους.
Αν θελήσετε να αναπαράγετε τα κείμενα, έντυπα, ηλεκτρονικά ή ψηφιακά σας
παρακαλούμε να  μας το γνωστοποιήσετε πριν. Δε μπορούμε να το απαγορεύσουμε βέβαια
(απαγόρευση = μέριμνα για κατασταλτικά μέτρα). Απλά, η μη αναφορά στη πηγή, καθώς και η όποια αποσπασματική αντιγραφή δεν θα είναι καθόλου ευχάριστη για μας και δε θα τιμά ιδιαίτερα εσάς.

<----- Αρχική