Αρχική

Στο οικουμενικό χωριό


ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ


Ούτε και ο ίδιος ο Μάρσαλ Μακ Λούαν θα φανταζόταν τη δεκαετία του '60, όταν πρωτοχρησιμοποιούσε φράσεις όπως «το μέσο είναι το μήνυμα», «οικουμενικό χωριό» ή «Γαλαξίας του Γουτεμβέργιου», ότι πολύ σύντομα θα αποκτούσαν αξιωματικό χαρακτήρα και θα τις χρησιμοποιούσαν οι πάντες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Με το βιβλίο του Media, οι προεκτάσεις του ανθρώπου σηματοδοτούσε τη γέννηση μιας εποχής ηρωισμών, καταπτώσεων, μεγάλων τεχνικών επιτευγμάτων αλλά και εξωφρενικών αναχρονισμών. Τέσσερις σχεδόν δεκαετίες αργότερα ό,τι διαπίστωνε τότε όχι μόνο δεν διαψεύστηκε αλλά θεωρείται πλέον αυτονόητο. Η ανάλυση του Μακ Λούαν στηρίζεται σε μια βασική - και για την εποχή του ανατρεπτική - διαπίστωση: ο νεότερος πολιτισμός, ιδιαίτερα τα μέσα που χρησιμοποιεί, δεν είναι προέκταση της φύσης αλλά του ανθρώπου. Η τεχνολογία επομένως έχει αποσπασθεί από το πεδίο των εφαρμογών διαμορφώνοντας όχι απλώς μια νέα πραγματικότητα αλλά το περίβλημα του παρόντος και του μέλλοντος, μέσα στο οποίο το άτομο εκφράζεται, δημιουργεί και αναγνωρίζει τον εαυτό του.

Αντιλαμβάνεται κανείς το τεράστιο ρήγμα που επέφερε η θέση αυτή τόσο στη φιλοσοφία της Ιστορίας όσο και στην αισθητική και στη μεταφυσική. Η κοινωνία των μέσων, η θάλασσα των πληροφοριών, θα αντικαθιστούσε τον πραγματικό κόσμο ή σωστότερα: ήταν η υπερπραγματικότητα, η οικουμενική προέκταση του ανθρώπου ενοποιητική, ομοιογενοποιητική - και αναπόφευκτη. Δεν υπάρχει πλέον πολλαπλότητα μορφών αλλά πολλαπλότητα μέσων. Τα τελευταία όμως δεν είναι παρά προεκτάσεις του ανθρώπινου νου και του σώματος, οι οποίες αποτελούν ταυτοχρόνως μορφές όχι απλώς κατανόησης αλλά και ρύθμισης του πραγματικού. Για να φτάσουμε ωστόσο εδώ περάσαμε από πολλές φάσεις. Αυτές όλες μαζί απαρτίζουν ένα σύστημα μεταφορών που ευρηματικά τις ορίζει ο Μακ Λούαν. Ετσι, το αυτοκίνητο είναι «η μηχανική νύφη», το τηλέφωνο «χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον», το ραδιόφωνο «ένα φυλετικό τύμπανο», η τηλεόραση «ο δειλός γίγαντας» (σήμερα, βέβαια, θρασύς), ο έντυπος λόγος «αρχιτέκτων του εθνικισμού», ενώ ο προφορικός «το άνθος του κακού».

Η τεχνολογία για τον συγγραφέα δεν αποτελεί παρά επέκταση του κεντρικού νευρικού συστήματος. Είναι επιπλέον ένα ενιαίο πεδίο εμπειρίας. (Αυτό εξηγεί μερικώς και την τεράστια επίδραση της λεγόμενης μαζικής κουλτούρας.) Στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ο Μακ Λούαν βλέπει απομιμήσεις της συνειδησιακής διαδικασίας, διαπιστώνοντας ταυτοχρόνως ότι τη μαζική παραγωγή την αντικαθιστά η διαδικασία της μαζικής παραγγελίας. Καθώς εξελίσσεται η τεχνολογία, οι επιταχύνσεις φτάνουν σχεδόν την ταχύτητα του φωτός. Τα πάντα λοιπόν είναι θέμα φωτισμού. Παράλληλα η αποθήκευση των πληροφοριών, ο αυτοματισμός και η διαχείρισή τους αφαιρούν από την εξειδικευμένη εργασία το περιεχόμενό της. Η εικονική πραγματικότητα επομένως είναι ο φθορισμός των πληροφοριών, η ροή του σήματος που φωτίζει ό,τι αγγίζει. Είναι άραγε ο σημερινός κόσμος τόσο σολιψιστικός όσο λέει ο Μακ Λούαν; Ο συγγραφέας βλέπει, λ.χ., τον πόλεμο ως «πόλεμο εικονισμάτων». Αφού, όπως λέει, όλη η τεχνολογία αποτελεί επεξεργασία και συσσώρευση της εμπειρίας, κάθε τεχνολογική εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί ή να χρησιμοποιηθεί ως όπλο. Γι' αυτό άλλωστε και οι σημερινοί πόλεμοι είναι μάχες μεταξύ άνισων τεχνολογιών.

Το Media, οι προεκτάσεις του ανθρώπου είναι ένα απαισιόδοξο βιβλίο - γραμμένο παρά ταύτα με πάθος, από το οποίο δεν λείπουν οι υπερβολές. Στηρίζεται στην ανατριχιαστική αντίφαση ανάμεσα στον εγγράμματο κόσμο τού χθες και στη δικτυακή κοινωνία τού σήμερα, που συνιστά και τον πυρήνα των πολιτικών και πολιτισμικών συγκρούσεων της εποχής μας. Το αν η αντίφαση αυτή αλλάξει το περιεχόμενο της συνείδησης, θέτει βεβαίως ένα μείζον ερώτημα. Από το πώς θα απαντηθεί, θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό το μέλλον, η Ιστορία και ο πολιτισμός.





ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-02-2003
Κωδικός άρθρου: B13785S102

 

<----- Αρχική