Αρχική

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ-ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

του Δημήτρη Κουτσογιάννη

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Οι πρώτες απόπειρες για αξιοποίηση των υπολογιστών στη γλωσσική διδασκαλία χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1960 και 1970. Κατά την περίοδο αυτή, αναζητήθηκε στον υπολογιστή ο ιδανικός δάσκαλος, που θα έκφραζε τις επικρατούσες τότε αντιλήψεις του συμπεριφορισμού και της προγραμματισμένης διδασκαλίας. Παρά τις θεαματικές εξελίξεις στο χώρο της γλωσσοδιδακτικής, η αντίληψη αυτή κατόρθωσε να αναπροσαρμόζεται μέχρι σήμερα, ενσωματώνοντας και παράλληλα αντλώντας επικαιρότητα από τις εκάστοτε νέες τεχνολογικές δυνατότητες, όπως π.χ. τα πολυμέσα. Έτσι εξακολουθεί να είναι και σήμερα αρκετά διαδεδομένη, τόσο στο χώρο της κατασκευής λογισμικού όσο και στα σχολεία.

Ο ιδιαίτερος επιστημονικός χώρος, που στο μεταξύ άρχισε να ασχολείται με το θέμα της παιδαγωγικής αξιοποίησης των υπολογιστών στο μάθημα της γλωσσικής αγωγής, έκανε —μετά τη μετατόπιση του επιστημονικού ενδιαφέροντος προς την κοινωνική διάσταση της γλώσσας— μια επαναστατική στροφή, εγκαταλείποντας τα κλειστά συστήματα διδασκαλίας και την αντίληψη του υπολογιστή ως διδάσκοντος, και στράφηκε στον υπολογιστή ως μέσο εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, κατά τη δεκαετία του 1980 αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα η έρευνα και ο προβληματισμός για την παιδαγωγική αξιοποίηση των προγραμμάτων επεξεργασίας κειμένου, των τοπικών δικτύων επικοινωνίας και του υπερκειμένου [hypertext]. Κατά τη δεκαετία του 1990, και μετά από την ευρύτατη διάδοση των υπηρεσιών του διαδικτύου [internet], το ενδιαφέρον μεταφέρθηκε σχεδόν αποκλειστικά στις νέες και εντυπωσιακές δυνατότητες που διανοίγονται μέσω της επικοινωνιακής τεχνολογίας στο μάθημα της γλωσσικής αγωγής. Το διαδίκτυο φαίνεται σήμερα να κερδίζει το αποκλειστικό ενδιαφέρον είτε μέσω της εκμετάλλευσης των υπηρεσιών του, όπως τα γνωστά και ευρέως δεδομένα εργαλεία του εξασφαλίζουν, είτε μέσω της αξιοποίησης των δυνατοτήτων του στη δημιουργία λογισμικού, προσαρμοσμένου στα παιδαγωγικά ζητούμενα του γλωσσικού μαθήματος. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα του διαδικτύου για τη γλωσσική διδασκαλία θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε δύο κυρίως τομείς:

• στις μεγάλες δυνατότητες που παρέχει για δημιουργία πραγματικών περιστάσεων επικοινωνίας·

• στην ευκολία με την οποία μπορεί να εντοπιστεί και να ευρεθεί ποικίλο και αυθεντικό γλωσσικό υλικό.

Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται ευρύτατα ότι η διάδοση των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία και η ιδιαιτερότητά τους έχουν επηρεάσει το περιεχόμενο του γραμματισμού και κατά προέκταση τα προγράμματα σπουδών του μαθήματος της γλωσσικής αγωγής. Τα νέα δεδομένα είναι πολλά: νέοι τύποι κειμένων που απαιτούν διαφορετικές στρατηγικές για την κατανόηση και παραγωγή τους, νέοι τρόποι αναζήτησης και χειρισμού των πληροφοριών, άλλες δυνατότητες και νέα εργαλεία για τη σύνθεση ενός γραπτού κειμένου, ενίσχυση του ρόλου της οπτικής επικοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό τονίζεται ιδιαίτερα η προσαρμογή που πρέπει να επιδείξει το εκπαιδευτικό μας σύστημα —και στη συγκεκριμένη περίπτωση το γλωσσικό μάθημα— στα νέα δεδομένα της αποκαλούμενης εποχής των πληροφοριών, λόγω του μεγάλου όγκου των πληροφοριών που διακινούνται και οι οποίες είναι δυνατό να αποκτηθούν από τον καθένα.

Όλα αυτά δεν είναι θέματα τεχνικά, που θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν στο μάθημα της πληροφορικής, είναι θέματα που άπτονται του περιεχομένου της γλωσσικής διδασκαλίας. Ζητούμενο, λοιπόν, σήμερα είναι ένα πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία του μαθήματος της ελληνικής γλώσσας το οποίο:

• θα αξιοποιεί πλήρως τις παιδαγωγικές δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, προκειμένου να ανανεωθούν τα προγράμματα διδασκαλίας, σύμφωνα με τα επιστημονικά ζητούμενα της γλωσσοδιδακτικής·

• θα ενσωματώνει κατά τρόπο γόνιμο και δημιουργικό τις νέες μορφές γραμματισμού, τις οποίες η ευρύτητα της αποδοχής των τεχνολογιών της πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας έχει επιβάλει·

• θα αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες για κριτική κατανόηση και αντιμετώπιση του κόσμου των πληροφοριών.

Η παιδαγωγική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στο μάθημα της γλώσσας δημιούργησε πολλές προσδοκίες και μεγάλο ενθουσιασμό, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια. Στο πλαίσιο του ενθουσιασμού αυτού θεωρήθηκε πως η   εισαγωγή και μόνο των υπολογιστών στα σχολεία, με μια παράλληλη επιφανειακή προετοιμασία των εκπαιδευτικών, μπορούσε να αποτελέσει ελιξίριο της γερασμένης διδακτικής πρακτικής. Έτσι υποτιμήθηκαν:

• Οι ιδιαιτερότητες του θεσμού της εκπαίδευσης και η δυσκολία εύκολης προσαρμογής του σε νέα δεδομένα. Δόθηκε μεγάλη βαρύτητα σε θέματα δημιουργίας υλικοτεχνικής υποδομής (αγορά υπολογιστών, ανάπτυξη λογισμικού) και αγνοήθηκε η εθνική και τοπική ιδιαιτερότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι, παρά τις προσπάθειες και παρά τα τεράστια κονδύλια που επενδύονται, οι επιτυχημένες προσπάθειες, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι περιορισμένες.

• Το γεγονός ότι η τεχνολογία είναι ένα προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας με συγκεκριμένα συμφέροντα και προτεραιότητες. Έτσι είδαμε συχνά οι προτεραιότητες της βιομηχανίας υλικού και λογισμικού να γίνονται και προτεραιότητες της εκπαίδευσης, η δε γλωσσική διδασκαλία να προσδιορίζεται από εξωθεσμικά κέντρα και συχνότατα να οδηγείται αντί για την πρόοδο στην οπισθοδρόμηση.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις δεν αναιρούν τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης των υπολογιστών στο μάθημα της ελληνικής γλώσσας, υπογραμμίζουν όμως πόσο δύσκολο είναι το εγχείρημα και πόσο απέχει από τη συνήθη ρητορεία που συνοδεύει το θέμα.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Στη χώρα μας βρίσκεται σε εξέλιξη πιλοτική προσπάθεια για την παιδαγωγική αξιοποίηση των υπολογιστών στο μάθημα της ελληνικής γλώσσας σε μικρό αριθμό γυμνασίων. Για μια ενημέρωση γύρω από το περιεχόμενο της προσπάθειας αυτής ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να επισκεφθεί τις διευθύνσεις: http://odysseia.cti.gr/ και http://odysseia.cti.gr/odysseas/

Συνοπτικά η κατάσταση στα σχολεία της χώρας μας σήμερα είναι η εξής:

• Έχουν δημιουργηθεί σύγχρονα εργαστήρια υπολογιστών σε 18 καταρχάς γυμνάσια και προβλέπεται η σταδιακή επέκτασή τους.

• Έχει ήδη αναπτυχθεί, ή αναπτύσσεται, λογισμικό για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.

• Επιχειρείται η διδακτική αξιοποίηση των υπολογιστών στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (όπως και άλλων διδακτικών αντικειμένων) έπειτα από διαρκή ενδοσχολική επιμόρφωση (http://hdtc.pi-schools.gr/programs/odysseas/glossa.htm).

• Αναπτύχθηκαν προγράμματα σπουδών που προβλέπουν (για πρώτη φορά) τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας με την υποστήριξη της πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας (http://www.pi-schools.gr/greek/epps/but2.htm).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση

BUTLER, W. Yπό έκδοση.
Γραπτός λόγος και συνεργατική μάθηση στο ηλεκτρονικό περιβάλλον Daedalus. Ανακοίνωση στη διεθνή ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

ΔΕΔΕ, K., B. KΟΥΡΤΗ-KΑΖΟΥΛΛΗ, E. ΣΚΟΥΡΤΟΥ, & X. ΦΙΛΙΠΠΑΡΔΟΥ. 1999.
H διδασκαλία της δεύτερης γλώσσας μέσω διαδικτύου: μια νέα προοπτική για την ελληνική γλώσσα. Στο Eλληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό, επιμ. M. Δαμανάκης & Θ. Mιχελακάκη, 216-226. Pέθυμνο: E.ΔIA.M.ME.

HΑWISHER, G. Yπό έκδοση.
Παγκόσμιες συνδέσεις στο Δίκτυο: ο εικονικός κόσμος στο κυβερνοδιάστημα. Ανακοίνωση στη διεθνή ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

KALANTZIS, M. & B. COPE. 1999.
Πολυγραμματισμοί: επανεξέταση του τι εννοούμε γραμματισμό και τι διδάσκουμε ως γραμματισμό στα πλαίσια της παγκόσμιας πολιτισμικής πολυμορφίας και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας. Στο «Ισχυρές» και «ασθενείς» γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση: όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού, επιμ. Α.-Φ Χριστίδης, 680-695. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ, Δ. 1998.
Περιθώρια δημιουργικής αξιοποίησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στη διδασκαλία του γραπτού λόγου: έρευνα σε μαθητές Α΄ Γυμνασίου. Διδακτορική Διατριβή, Τομέας Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.

———. 1999.
Από την τεχνοκεντρική ευφορία στη διαμόρφωση επιστημονικών προτεραιοτήτων για τη γόνιμη αξιοποίηση των υπολογιστών στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης. Στο Η ελληνική ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα: μια διαπολιτισμική προσέγγιση (Πρακτικά 1^ου διεθνούς συνεδρίου, 12-14 Ιουνίου 1998), επιμ. Π. Γεωργογιάννης , Τόμος Β΄, 150-166. Πάτρα: Κέντρο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Πατρών.

———. 1999.
Γλωσσική αγωγή και διαδίκτυο: δυνατότητες και περιορισμοί. Ανακοίνωση στην ετήσια συνάντηση του Τομέα Γλωσσολογίας, Τμήμα Φιλολογίας του Α.Π.Θ.

———. Yπό έκδοση.
Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή στην ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση: προκαταρκτικές παρατηρήσεις. Ανακοίνωση στη Διεθνή Ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

ΚΥΝΗΓΟΣ, Χρ. 1995.
Η ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί: η υπολογιστική τεχνολογία ως εργαλείο έκφρασης και διερεύνησης στη γενική παιδεία. Στο Ελληνική εκπαίδευση: προοπτικές ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού, επιμ. A. Καζαμίας &
M. Κασσωτάκης, 396-416. Αθήνα: Σείριος.

KΩΣΤΟΥΛΑ-ΜΑΚΡΑΚΗ, N. & B. ΜΑΚΡΑΚΗΣ. 1999.
Θεωρητικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε ένα υπερμεσικό περιβάλλον. Στο Eλληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό, επιμ. M. Δαμανάκης & Θ. Mιχελακάκη, 227-243. Pέθυμνο: E.ΔIA.M.ME.

ΜΑΚΡΑΚΗΣ, Β., & Γ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΟΛΥΔΩΡΙΔΗ. 1995.
Υπολογιστές στην εκπαίδευση: μια κριτική επισκόπηση στον διεθνή χώρο και στην Ελλάδα. Aθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.

MANGENOT, F. Yπό έκδοση.
Υπολογιστές και διδασκαλία του γραπτού λόγου στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Γαλλίας. Ανακοίνωση στη Διεθνή Ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

ΜΑΥΡΟΛΕΩΝ, Κ. 1994.
Οι νέες τεχνολογίες στο μονοθέσιο δημοτικό σχολείο Πυλών Καρπάθου. Στο Πρακτικά 2ου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Πληροφορικής, 133 -135. Aθήνα: Εκπαιδευτήρια Δούκα.

MERTENS, C. Yπό έκδοση.
Το Simulab και η έννοια της προσομοίωσης. Ανακοίνωση στη διεθνή ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

ΜΠΙΚΟΣ, Κ. 1989.
Η εισαγωγή των ηλεκτρονικών υπολογιστών στο σχολείο ως πρόβλημα αναλυτικού προγράμματος. Στο Πρακτικά Γ΄ διεθνούς παιδαγωγικού συνεδρίου Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης, 311-319. Αθήνα: Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος.

SELFE, C. Yπό έκδοση.
Οικουμενικές πρακτικές γραμματισμού: πολιτισμικές ιδιαιτερότητες στο διαδίκτυο. Ανακοίνωση στη διεθνή ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

SNYDER, I. Yπό έκδοση.
Γραμματισμός, τεχνολογία και αίθουσα διδασκαλίας: μια πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς. Ανακοίνωση στη διεθνή ημερίδα: Πληροφορική-επικοινωνιακή τεχνολογία και γλωσσική αγωγή: η διεθνής εμπειρία. Θεσσαλονίκη, 23/11/99: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/).

ΤΟΥΡΑΤΖΙΔΗΣ, Λ., Φ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΥ & Γ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ. 1994.
Διδασκαλία της μητρικής γλώσσας με τη βοήθεια Η/Υ: ένα πείραμα στα μονοθέσια σχολεία του Αιγαίου. Στο Πρακτικά 2ου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Πληροφορικής, 125-131. Aθήνα: Εκπαιδευτήρια Δούκα.

Ξενόγλωσση

AKKER, J., P. KEURSTEN & T. PLOMP. 1992.
The integration of computer use in education. International Journal of Educational Research 17:65-76.

APPLE, M. 1991.
The new technology: Is it part of the solution or part of the problem in education? Computers in the Schools 1/2/3:59 - 80.

BANGERT-DROWNS, R. 1993.
The word processor as an instructional tool: A meta- analysis of word processing in writing instruction. Review of Educational Research 63 (1): 69-93.

BRUCE, B. & M. HOGAN. 1998.
The disappearance of technology: toward an ecological model of literacy. Στο Handbook of Literacy and Technology: Transformations in a Post-Typographic World, επιμ. D. Reinking, M. McKenna, L. Labbo & R. Kiefer, 269-281. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.

COCHRAN-SMITH, M., C. PARIS & J. KAHN. 1991.
Learning to Write Differently. Beggining Writers and Word Processing. New Jersey: Ablex.

DOYLE, Al. 1999.
A practioner’ s guide to snaring the net. Educational Leadership, Tόμος 56,
No 5.

GOMEZ, M. L., 1991.
The equitable teaching of composition with computers: a case for change. Στο Evolving Perspectives on Computers and Composition Studies: Questions for the 1990s, επιμ. G. Hawisher & C. Selfe, 318-335. Urbana: National Council of Teachers of English.

HANDA, C. 1990.
Computers and Community. Portsmouth, NH: Bynton/Cook Publishers.

HAWISHER, G. & S. SELFE. 1991.
The rhetoric of technology and the electronic writing class. College Composition and Communication 42 (1):55-66.

———. 1999.
Global Literacies and Postmodern Identities: Culture, Diversity, and Hybridity on the World Wide Web. Λονδίνο: Routledge.

LAFER, S. 1996.
Audience, the computer,and the development of writing ability. Computers in the Schools 12 (1-2):141-152.

MILLER, L. & J. OLSON. 1994.
Putting the computer in its place: a study of teaching with technology. Journal of Curriculum Studies 26, (2):121-141.

PAN, A. & J. ZBIKOWSKI. 1997.
Emerging technology for writing instruction: new directions for teachers. Computers in the Schools, Tόμος 13,3/4 :103-119.

PAPERT, S. 1993.
The Children's Machine. Rethinking School in the Age of the Computer. Νέα Υόρκη: Harvester - Wheatsheaf.

PELGRUM, W. & T. PLOMP. 1993.
The IEA study of Computers in Education: Implementation of an Innovation in 21 Educational systems. Oξφόρδη: Pergamon Press.

SELFE, C. & S. HILLIGOSS. 1994.
Literacy & Computers. The Complications of Teaching & Learning with Technology. Nέα Yόρκη: The MLA.

SNYDER, I. 1997.
Hypertext: the Electronic Labyrinth. Nέα Yόρκη: New York University Press.

SUTTON, R. 1991.
Equity and computers in the schools: A decade of research. Review of Educational Research 61 (4):475-503.

<------ Αρχική