|
Ενα
βιβλίο σε greeklish
 |
«Afto pou dyskolevei
tous perissoterous anthropous
mallon einai i eksaskisi
(i mallon i elleipsi tis).»
«Exegesis», μήνυμα της 16-2-2000
|
Αυτή η ειδική λατινοελληνική έκδοση του Exegesis είναι ένα πείραμα που θέτει ερωτήσεις διαφορετικές, ανάλογα με την προεμπειρία των αναγνωστών στην γραφή των ελληνικών με λατινικούς χαρακτήρες. Αν ανήκετε στη γενιά του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου κι έχετε εξοικειωθεί με τα λεγόμενα greeklish, το βιβλίο αυτό σας προσκαλεί να τα δείτε σ' ένα περιβάλλον διαφορετικό από το συνηθισμένο. Αν πάλι η λατινική μεταγραφή των ελληνικών είναι για σας κάτι πρωτόγνωρο, το βιβλίο αυτό σας προσφέρει μία πρώτη γεύση (ή μάλλον όψη) τους.
Για τον πολύ κόσμο, τα λατινογραμμένα ελληνικά είναι μια πρόσφατη επινόηση. Ήδη κατά την δεκαετία του '80, κάποιοι δαιμόνιοι Έλληνες τα χρησιμοποιούσαν για να επικοινωνούν μέσα από τα διάφορα ηλεκτρονικά δίκτυα που αποτέλεσαν τους πρόδρομους του σημερινού Ιντερνέτ. Τα χρόνια πέρασαν, τα greeklish διαδόθηκαν μαζί με την χρήση του Διαδικτύου, αλλά και η τεχνολογία βελτιώθηκε. Σήμερα, ορισμένοι διατείνονται ότι τα greeklish είναι πλέον άχρηστα. Συνήθως πρόκειται για ανθρώπους που ζουν στην Ελλάδα, διαθέτουν υπολογιστές τελευταίας γενιάς και επικοινωνούν μόνο με όμοιούς τους. Και όμως: Για τον πιτσιρικά με την δωρεάν ηλεκτρονική διεύθυνση τύπου «hotmail», για την φοιτήτρια του εξωτερικού που θέλει να γράψει στα φιλαράκια της, αλλά και για την συμμετοχή σε μία διεθνή ηλεκτρονική λίστα όπως η «hellas», τα greeklish συνεχίζουν να είναι η μοναδική λύση για την επικοινωνία στην μητρική γλώσσα.
Πίσω από την επιφάνεια των σημερινών greeklish υπάρχει ένα παρελθόν, που μας το θυμίζουν οι διαδεδομένες ονομασίες «Φραγκοχιώτικα» και «Φραγκο-λεβαντίνικα». Στις αρχές του αιώνα μας και ακόμη πιο νωρίς, οι Έλληνες στη Σμύρνη και αλλού, χρησιμοποίησαν το λατινικό αλφάβητο σε ελληνικά βιβλία αλλά και σε τηλεγραφήματα, περίπου όπως κάνουμε κι εμείς σήμερα με τα e-mails. Ψάχνοντας λίγο βαθύτερα, ανακαλύπτει κανείς μια ολόκληρη παράδοση στην γραφή μιας γλώσσας με το αλφάβητο μιας άλλης. Οι Έλληνες της Πόλης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας, που μιλούσαν καλύτερα τα τούρκικα παρά τα ελληνικά, διάβαζαν την Αγία Γραφή στα λεγόμενα «καραμανλίδικα», δηλαδή ελληνογραμμένα τούρκικα. Και οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας έγραφαν τα ελληνικά τους με το λατινικό αλφάβητο. Τί σχέση έχουν όλα αυτά με το σήμερα; Μας δείχνουν ότι η σύνδεση μιας γλώσσας με ένα ορισμένο αλφάβητο δεν είναι κάτι το απόλυτο, αλλά μια ιστορική σύμβαση που ξεπερνιέται, όταν υπάρχει ανάγκη. Όσοι επικρίνουν τα σημερινά λατινογραμμένα ελληνικά—«βάρβαρα» τα έχουν αποκαλέσει, «ακαλαίσθητα» και «επικίνδυνα» — ξεχνούν ότι το βασικό κριτήριο δεν είναι η μορφή τους, αλλά η χρησιμότητά τους στην ανθρώπινη επικοινωνία.
Αποφασίζοντας να μεταγράψουμε το Exegesis με λατινικούς χαρακτήρες, η πρόθεσή μας δεν ήταν να δώσουμε τροφή σε κινδυνολογίες. Δεν συμμεριζόμαστε την παράνοια ορισμένων που φοβούνται ότι τα λατινοελληνικά θα επεκταθούν μαζικά και πέραν του κυβερνοχώρου, ούτε βλέπουμε αυτό το βιβλίο σαν ετυμηγορία για την αντικατάσταση του ελληνικού αλφαβήτου από το λατινικό. Όμως, τα greeklish είναι μια πραγματικότητα, ανεπίσημη μεν, αλλά καθημερινή. Μια ολόκληρη γενιά νέων (και λιγότερο νέων) Ελλήνων τα χρησιμοποιούν —κι απ' ο,τι φαίνεται θα συνεχίσουν να τα χρησιμοποιούν για αρκετό καιρό ακόμη— σαν όχημα επαγγελματικής και ιδιωτικής επικοινωνίας. Με το πείραμά μας, προσπαθούμε να καθρεφτίσουμε μια κατάσταση που αφορά σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Και μακάρι και οι αναγνώστες να το αντιμετωπίσουν έτσι — όχι σαν «υπονόμευση» της ελληνικής γλώσσας, αλλά σαν μια προσπάθεια να εξερευνήσουμε και να κατανοήσουμε τα νέα πράγματα, να αναρωτηθούμε μέχρι που μπορεί να φτάσει αυτό το «αναγκαίο κακό». Θα ήμασταν σε θέση να το χρησιμοποιήσουμε σαν όχημα τεχνικού ή επιστημονικού λόγου; Ή ακόμη και να συγκεντρωθούμε στην πλοκή και το περιεχόμενο ενός λογοτεχνικού κειμένου;
Εξάλλου, το ίδιο το βιβλίο μας έδωσε την ιδέα. Χρησιμοποιώντας αποκλειστικά και μόνο το e-mail ως φορέα της μυθοπλασίας, το Exegesis ανανεώνει το παραδοσιακό μοτίβο της ερωτικής αλληλογραφίας, όπως το βρίσκουμε λόγου χάρη στο Ρομαντικό μυθιστόρημα, και ταυτόχρονα αντανακλά τον ρόλο του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες. Με το λατινογραμμένο Exegesis, ελπίζουμε ότι φέρνουμε το κείμενο πιο κοντά στην εμπειρία όσων τακτικά χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ανταλάσσοντας κουτσο-μπολιά, ανέκδοτα, ποιηματάκια και μηνύματα αγάπης.
Η μεταγραφή του βιβλίου μας έφερε αντιμέτωπους με μία σειρά από πρακτικά προβλήματα που πολύ καλά γνωρίζουν οι τακτικοί χρήστες των greeklish. Το πρώτο και βασικότερο πρόβλημα ήταν το αν ο «προσανατολισμός» της μεταγραφής θα έπρεπε να είναι μάλλον φωνητικός ή μάλλον ορθογραφικός/οπτικός. Με άλλα λόγια, αν η λατινογραμμένη μορφή μιας ελληνικής λέξης όπως π.χ. «ευχαριστώ» θα αποδίδει τον ήχο της λέξης (π.χ. «efxaristo») ή την μορφή της (π.χ. «eyxaristw»).
Στην πράξη, καθένας από τους δύο τρόπους έχει τόσο οπαδούς όσο και επικριτές. Η φωνητική μεταγραφή είναι μεν πιστή στην προφορική γλώσσα, αλλά απλοποιεί την ιστορική ελληνική ορθογραφία σε ανυπόφορο, για ορισμένους, βαθμό. Η ορθογραφική μεταγραφή ναι μεν αναπαράγει την μορφή των ελληνικών γραμμάτων, αλλά δεν λέει τίποτε για τον ήχο των λέξεων. Ορισμένοι οπαδοί της ορθογραφικής απόδοσης θεωρούν την φωνητική μεταγραφή «ανορθόγραφη», «άσχημη» ή «αγγλοπρεπή». Από την άλλη μεριά, κάποιοι οπαδοί της φωνητικής μεταγραφής θεωρούν την ορθογραφική αναπαράσταση των ελληνικών δύσκολη στην ανάγνωση, «μάταιο κόπο» ή ακόμα και «τερατόμορφη».
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ορθογραφική/οπτική μεταγραφή είναι κατά κάποιο τρόπο ένα «σήμα κατατεθέν» του ελληνικού e-mail, καθώς γεννήθηκε και διαδόθηκε μέσα από την ηλεκτρονική αλληλογραφία. Ωστόσο, η μεταγραφή του Exegesis ακολούθησε τον φωνητικό προσανατολισμό. Τούτο έγινε όχι με γνώμονα τις προσωπικές μας προτιμήσεις, αλλά για να διατηρηθεί ο διεθνώς καθιερωμένος τρόπος μεταγραφής της ελληνικής γλώσσας. Ακόμη, με την φωνητική μεταγραφή είναι σχετικά εξοικειωμένοι ακόμη και όσοι δεν χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: Έτσι βλέπουμε τα ονόματά μας στα διαβατήρια και τα ξένα πιστοποιητικά, τα ονόματα Ελλήνων αθλητών σε διεθνείς διοργανώσεις και τα ονόματα των πόλεών μας στις πινακίδες κυκλοφορίας. Εξάλλου, βασική αρχή για την σύσταση μιας ορθογραφίας είναι η αναπαράσταση φθόγγων (ήχων) και όχι φθογγοσήμων (γραμμάτων). Έτσι αποφύγαμε μεταγραφές όπως π.χ. <w> για το <ω>, <h> για το <η>, <8> για το <θ>, <3> για το <ξ>, <p> για το <ρ>, <n> για το <π> κτλ.
Ωστόσο, ακόμη και η φωνητική μεταγραφή προσφέρει περιθώρια ορθογραφικής ποικιλότητας: Το <ου> μπορεί να αποδοθεί είτε ως <ou> είτε ως <u>, το <χ> ως <ch> και <h>, και πάει λέγοντας. Προκειμένου να αποφύγουμε υποκειμενικές επιλογές, η μόνη λύση ήταν να ακολουθήσαμε το διεθνές πρότυπο μεταγραφής των ελληνικών, γνωστό ως πρότυπο ISO 8432. Όπως δείχνει και ο πίνακας μεταγραφής που συνοδεύει αυτή την έκδοση, πρόκειται για ένα σύστημα μεικτό, που συνδυάζει έναν βασικό φωνητικό προσανατολισμό με ορισμένες «παραχωρήσεις» στην ιστορική ελληνική ορθογραφία. Η μεταγραφή του βιβλίου ακολουθεί το πρότυπο πιστά, περιλαμβάνοντας και αντιστοιχίες σπάνιες έως και ανύπαρκτες στην πρακτική του ελληνικού e-mail, όπως αυτή του <γχ>. Με μία εξαίρεση: Οι αντιστοιχίες που χρησιμοποιήθηκαν για το <χ> και το <ξ> είναι οι αντίθετες από αυτές του προτύπου. Ο λόγος αυτής της «παρασπονδίας» είναι διπλός: Από τη μία, η μεταγραφή του <χ> με <x> είναι πολύ διαδεδομένη, ακόμη και σε όσους και όσες μεταγράφουν φωνηικά. Από την άλλη το γράμμα <χ> είναι πολύ συχνότερο στον λόγο απ' ό,τι το <ξ>, πράγμα που σημαίνει ότι η συχνή εμφάνιση του <ch> για το <χ> θα ξένιζε τον αναγνώστη περισσότερο απ' ότι η σποραδική εμφάνιση του <ks> για το <ξ>.
Μία τελευταία ιδιαιτερότητα της λατινοελληνικής έκδοσης του Exegesis αφορά τα κύρια ονόματα. Ενώ στην κανονική ελληνική έκδοση τα ξένα ονόματα εμφανίζονται ελληνοποιημένα, σ' αυτήν εδώ την έκδοση τα ονόματα έχουν παραμείνει στα αγγλικά. Ο κύριος λόγος της επιλογής αυτής είναι ότι η λατινική μεταγραφή της ελληνικής μετάφρασης οδηγούσε σε ορισμένους λίαν αδόκιμους τύπους όπως π.χ. Saikspir για το Σαίξπηρ! Προτιμήσαμε το Shakespeare. Ωστόσο, και εδώ υπάρχει μια «παρασπονδία»: τα ονόματα των δυο πρωταγωνιστών, της φοιτήτριας Άλις και του Έντγκαρ, της Τεχνητής Νοημοσύνης, μεταγράφηκαν από την ελληνική μετάφραση και εμφανίζονται κατά συνέπεια όχι ως Alice και Edgar, αλλά ως Alis και Entgkar.
<-----
Αρχική
|
