Αρχική

Οδηγός για το διαδίκτυο

Παιδαγωγικά

 Γλώσσα

Λογοτεχνία

Κλασσική φιλολογία

Ιστορία

Υπερδεσμοί

Διαδικτυακός οδηγός για την υποστήριξη της ΝΕ Γλώσσας

Α' Γυμνασίου

6η ενότητα
Η ιστορία και η εξέλιξη του παιχνιδιού στους αιώνες

Ο Αχιλλέας και ο Αίαντας παίζουν πεσσούς, Βατικανό, Museo Gregoriano Etrusco

Σκηνές παιδιών που παίζουν μας έχουν σωθεί κυρίως πάνω σε μικρά αγγεία που λέγονται χόες. Τα αγγεία αυτά τα κρατούσαν παιδιά που πήγαιναν στη γιορτή των Ανθεστηρίων.

Το πρώτο παιχνίδι που έπιαναν στα χέρια τους τα βρέφη στην αρχαιότητα ήταν η πλαταγή (πλαταγώ = δημιουργώ ήχο κρούοντας), η κουδουνίστρα, που φέρεται να επινόησε ο «πατέρας» της μαθηματικής μηχανικής Αρχύτας από τον Τάραντα τον 4ο αι. π.Χ. και δείγμα της εκτίθεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Καμωμένη από πηλό ή μέταλλο και γεμισμένη με πετραδάκια ή σπόρους, όχι μόνο διασκέδαζε τα νήπια, αλλά, σύμφωνα με τις δοξασίες της εποχής, απομάκρυνε και τα κακά πνεύματα.

Την επιθυμία των πιτσιρικάδων να δείξουν πως έχουν μεγαλώσει και μιμούνται τους μεγάλους ικανοποιούσε ένα μικρό αμαξάκι με ρόδες (αντίγραφα εκείνων που χρησιμοποιούσαν οι νέοι στους αγώνες), που έσερναν άλλοτε σκύλοι και μικροκαμωμένα άλογα και άλλοτε τα ίδια τα παιδιά, όπως φαίνεται από παραστάσεις αγγείων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Και όταν δεν υπήρχε αμαξάκι, ένα καλάμι μεταμορφωνόταν μέσα από τα παιδικά μάτια σε άλογο, παιχνίδι γνωστό ως «κάλαμον περιβήναι», που έως και ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγησίλαος έπαιζε με τα εγγόνια του.

Τα κορίτσια αντίστοιχα έπρεπε να εκπαιδευτούν στον ρόλο της μητέρας από μικρή ηλικία και γι' αυτό δεν αποχωρίζονταν τις κούκλες τους, τις πλαγγόνες, που εμφανίστηκαν κατ' άλλους ερευνητές τον 10ο και σύμφωνα με άλλους τον 6ο αι. π.Χ. και αρχικά ήταν ακίνητες. Έφεραν δε, διαφορετικά ονόματα, ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους. Ονομάζονταν «νύμφες και κόρες όταν ήταν φτιαγμένες από κερί ή πηλό και είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Κοροκόσμια ή κοράλλια οι καμωμένες από κερί, πηλό ή γύψο και γλυνές οι φιλοτεχνημένες σε ελεφαντόδοντο ή ξύλο. Εκείνες, ωστόσο, που είχαν τη δυνατότητα να κινούνται με τη βοήθεια συρμάτων - σαν τις σημερινές μαριονέτες - τις ονόμαζαν «νευρόσπαστα».

Συχνά αναφέρονται και ως «δαίδαλα», αφού οι κούκλες με κινητά μέλη αποδίδονταν στον σπουδαίο τεχνίτη της Κνωσού, Δαίδαλο. Τέτοιες κούκλες μπορεί να δει κανείς στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο του Λούβρου, όπως και σε επιτύμβιες στήλες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά.

Τα κορίτσια πριν από τον γάμο τους έπρεπε να θυσιάσουν στη θεά Αρτέμιδα τα παιχνίδια τους, ως σύμβολα της αγνότητάς τους που σε λίγο θα αποτελούσε παρελθόν, ενώ αν πέθαιναν πριν παντρευτούν, τα παιχνίδια συνόδευαν τις μικρές ιδιοκτήτριές τους στον τάφο.

Στους πάγκους των κοροπλαστών, όπως λέγονταν οι τεχνίτες που κατασκεύαζαν κούκλες, ξέρουμε σήμερα πως μπορούσε κανείς να βρει, εκτός από πλαγγόνες, αθύρματα (αθύρω = παίζω), ομοιώματα ζώων πάνω σε ρόδες, όπως το πήλινο αλογάκι από το Λευκαντί Ευβοίας.

Ο στρόβιλος ή βέμβιξ ή στρόμβος (η γνωστή μας ξύλινη ή μεταλλική σβούρα). Η παλαιότερη αναφορά στην γνωστή μας σβούρα υπάρχει στην Ιλιάδα (Ξ 413) όπου ο Όμηρος συγκρίνει την περιστροφή μιας πέτρας που εκσφενδονίζει ο Αίας ο Τελαμώνιος με την χαρακτηριστική κίνηση της σβούρας πριν σταματήσει να περιστρέφεται. Οι στρόμβοι ήταν φτιαγμένοι από ξύλο, ορείχαλκο ή πηλό. Κεραμεικοί στρόμβοι βρέθηκαν στις ανασκαφές της Τροίας.

Το γιο-γιο, του οποίου δεν είναι γνωστό το αρχαίο όνομα, ο τροχός (δεν είναι άλλο από το τσέρκι), η αιώρα (κούνια) και τα πεντέλιθα (πεντόβολα) απεικονίζονται συχνά σε παραστάσεις αγγείων, ενώ ανάμεσα στα λιγότερο γνωστά παιχνίδια του αρχαίου ελληνικού κόσμου είναι η ίυγξ (από το ομώνυμο πουλί μυρμηκολόγος). Το όνομά της το οφείλει στην κόρη του Πάνα και της Ηχούς, την νύμφη Ίυγκα, ενώ παίζεται ακόμη και σήμερα με κουμπί.  Πώς παίζεται: Αποτελείται από ένα τροχό ή στρογγυλό δίσκο που φέρει δύο ή περισσότερες οπές από τις οποίες περνά ένα νήμα. Ο παίκτης κρατά τις δυο άκρες χαλαρά ώστε το νήμα να κάνει κοιλιά. Με μια απότομη κίνηση τεντώνει απότομα και τα δυο του χέρια και πάλι τα χαλαρώνει. Ο δίσκος αρχίζει να περιστρέφεται βουίζοντας. Η ένταση του ήχου μπορεί να αυξηθεί με γρήγορες κινήσεις. 

Σφαιρία (Βώλοι)
Βώλοι, δηλαδή σφαιρίδια από πηλό ή γυαλί ή ημιπολύτιμες πέτρες αποτέλεσαν την βάση για αναρίθμητα παιχνίδια από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Βώλοι έχουν βρεθεί σε γεωμετρικούς και αρχαϊκούς οικισμούς της Αττικής (8ος-7ος αι.)


Ομαδικές παιδιές
Δημοφιλής όσο και σήμερα η σφαίρα, η μπάλα δηλαδή, κυριαρχούσε στα παιχνίδια. Στο μαρμάρινο ανάγλυφο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου μια παρέα νέων παίζει ένα παιχνίδι που θυμίζει χόκεϊ.
Η «σφαίρα», η μπάλα δηλαδή, από δέρμα ή ύφασμα και γεμισμένη με αλογότριχες, άμμο, άχυρο ή μαλλί, προοριζόταν για παιχνίδι με τα χέρια κυρίως, ενώ συχνά χρησιμοποιούνταν και μπαστούνια για να παίξουν ένα είδος χόκεϊ, όπως μαρτυρούν ανάγλυφα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Το «αστραγαλίζειν», το παιχνίδι με τα κότσια ζώων ήταν εξαιρετικά δημοφιλές τόσο στα παιδιά όσο και τους ενήλικες, ενώ γνωστά ήταν και η «χαλκή μυία» (τυφλόμυγα), η «ακινητίδα» (αγαλματάκια), το «κολλαβίζειν» («μπιζ»), η «αποδιδρασκίνδα» (κρυφτό), ο «ασκωλιασμός» (κουτσό). Άλλο παιχνίδι ήταν «η απόρραξις». Παιζόταν από κορίτσια με τη «σφαίρα», μπάλα από δέρμα ή κομμάτια ύφασμα, ραμμένα και παραγεμισμένα με αλογότριχες, άχυρο ή μαλλί.
Τα αγόρια, πετώντας την μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο ενός αγγείου, κάτι σαν τη σημερινή καλαθοσφαίριση. Ο νικημένος έπρεπε να πάρει στην πλάτη το νικητή. Αυτό ονομαζόταν «εφεδρισμός».

Πηγές: προϊόντα / Εργαστηρίου ΘΕΤΙΣ, ΘΕΤΙΣ authentics M. ΕΠΕ, "Αθύρματα" ένα κουτί με αρχαία παιχνίδια
 

Σχετικά αποσπάσματα:

Στις ανασκαφές έχουν αποκαλυφθεί πολλά παιχνίδια. Πολύ δημοφιλή ήταν οι κουδουνίστρες και οι μπάλες. Παραστάσεις αγγείων εικονίζουν παιδιά να παίζουν με αμαξάκια. Εχουν βρεθεί επίσης πολλές κούκλες. Συνήθως φτιάχνονταν από πηλό και είχαν κινητά μέλη. Αναμφίβολα, είναι πιο πιθανό να διασωθούν οι πήλινες κούκλες από ό.τι κούκλες από ξύλο ή ύφασμα, που ήταν χωρίς αμφιβολία συνηθισμένες. Καθώς θα μεγάλωναν, τα παιδιά θα μάθαιναν να παίζουν αστραγάλους και ζάρια. Σε ένα πρόστυπο ανάγλυφο στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας εικονίζονται αγόρια να παίζουν ένα παιχνίδι που μοιάζει πολύ με το χόκεϊ.
 

Η Αρχαία Πόλη Πήτερ Κόννολυ, Χάζελ Ντοτζ, Πατάκης,2001

Ενα αγαπημένο παιχνίδι ήταν τα κότσια, οι αστράγαλοι μικρών μηρυκαστικών ζώων. Το παιχνίδι έμοιαζε πολύ με τα σημερινά πεντόβολα.

Ο Ηρόδοτος, ο ιστορικός του 5ου αι. πιστεύει ότι τα επιτραπέζια παιχνίδια εφευρέθηκαν στη Λυδία της Μ. Ασίας. Εχουν βρεθεί μάρκες ζάρια και πιόνια από πέτρα, κόκκαλο ή πηλό. Μερικά αγγεία δείχνουν πολεμιστές που παίζουν επιτραπέζια παιχνίδια σε ένα διάλειμμα της μάχης. εδώ οι ήρωες Αίας και Αχιλλέας παίζουν ένα είδος σκακιού ή ταβλιού.

Η σβούρα είχε μια κλωστή που την τραβούσαν για να γυρίσει. Για καλό στριφογύρισμα χρειαζόταν σκληρό έδαφος.

Μια εικόνα σ' ένα μικρό δοχείο για κρασί δείχνει δύο αγοράκια να τραβούν το ξύλινο πατίνι του φίλου τους. Μερικές φορές τα πατίνια τα τραβούσαν κατσίκες.

Η Αρχαία Ελλάδα, Anne Pearson, 1992

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να αναζητήσετε στα εξής:

Μαρίνα Πλατή "Παίζοντας στην Αρχαία Ελλάδα", Εκδόσεις Κυκλαδικού Μουσείου

Ειρήνη Βασιλοπούλου "Το παιδί και το παιχνίδι στην Αρχαία Ελληνική Τέχνη, παιδαγωγική προσέγγιση" διδακτορική διατριβή σε αρχεία pdf

Αρχαίων Ελλήνων Παιχνίδια  αρχείο doc από τη σελίδα του 7ου Γενικού Λυκείου Πειραιά

Στο πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη μπορείτε να βρείτε τα "Αθύρματα" Ένα κουτί με αρχαία παιχνίδια

Επιλογή δικτυακών τόπων Γιακουμάτου Τερέζα, www.netschoolbook.gr

<----- Αρχική

Διαδικτυακός οδηγός για την υποστήριξη της ΝΕ Γλώσσας This work is licensed under a Creative Commons License.