|
Το βιβλίο στην ηλεκτρονική εποχή
Η ψύχωση του αναγνώστη.
Σχόλιο στο βιβλίο του Σβεν Μπίρκετς : Οι
ελεγείες του Γουτεμβέργιου, η μοίρα της
ανάγνωσης στην ηλεκτρονική εποχή,
Καστανιώτης '98.
Σβεν Μπίρκερτς. Ένας καταξιωμένος κριτικός
λογοτεχνίας, που πέρασε τη ζωή του
διαβάζοντας βιβλία και έλαβε μάλιστα τη
διάκριση του Εθνικού Συνδέσμου
Βιβλιοκριτικών για αρτιότητα στην κριτική
και κάμποσες άλλες διακρίσεις για τη
διεισδυτικότητά του στο γραπτό κείμενο,
βλέπει ξαφνικά το διάβασμα, το βιβλίο, τον
εαυτό του, τη θέση του στην κοινωνία, να
απειλούνται. Από τι; Από την επερχόμενη
λαίλαπα των ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Κανείς γύρω του δεν φαίνεται να
αντιλαμβάνεται το μέγεθος της απειλής,
καθώς όλοι πανηγυρίζουν την έλευση της
ηλεκτρονικής εποχής, που θα προάγει τον
πολιτισμό μας έτι περαιτέρω. Εδώ δεν
πρόκειται όμως απλώς για ένα ακόμη βήμα
προόδου. Ο Μπίρκερτς διαβλέπει το τέλος του
πολιτισμού, όπως τον έχουμε γνωρίσει ως
σήμερα. Και μόνο το ενδεχόμενο να
υποκατασταθεί η γραφή και η ανάγνωση από
τις νέες τεχνολογίες θα σημάνει τον βέβαιο
μαρασμό της πνευματικής ζωής και κατ'
επέκτασιν της ανθρώπινης κοινωνίας.
Εφιαλτικό σενάριο επιστημονικής φαντασίας;
Όχι, απλώς προβολή της σημερινής
πραγματικότητας λίγα χρόνια αργότερα,
πιστεύει ο Μπίρκερτς. Πόσο πειστικός είναι;
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του,
με τίτλο «Η ηλεκτρονική χιλιετία», ο
συγγραφέας μάς ξεναγεί στο μέλλον,
επιδιώκοντας να δείξει αυτό που είναι το
ζητούμενο: ότι η μετάβαση από το έντυπο στο
ηλεκτρονικό μέσο σημαίνει την ύφανση
εξαρχής ολόκληρου του κοινωνικού και
πολιτιστικού ιστού. Σημαίνει ίσως «μια
συλλογική αλλαγή της ευαισθησίας».
Σημαίνει ακόμη μια «γλωσσική διάβρωση».
Επίσης τον «μαρασμό της εσωτερικής
υπόστασης». Οπωσδήποτε, οι απόψεις του
Μπίρκερτς, οι οποίες τώρα υποστηρίζονται
από μια σειρά παρόμοιους προβληματισμούς
που έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και
επιστημονικά έντυπα τα τελευταία χρόνια,
δεν είναι καινοφανείς.
Ο Μπίρκερτς προφητεύει, ως άλλη
Κασσάνδρα, ένα δυσοίωνο μέλλον, παρ' ότι ο
μόνος βέβαιος κίνδυνος είναι ότι
απειλείται η σχέση μας με τον γραπτό λόγο
όπως τη γνωρίζαμε μέχρι πρότινος. «Οι
γενιές που έρχονται τώρα» γράφει σε
κάποιο σημείο «αναθρεμμένες με μουσική
και οπτικά μέσα, έχουν αντιδράσεις και
συνδυαστικές ικανότητες που είναι
καινούριες. Ερμηνεύουν πράξεις
πολύστροφων γνωσιολογικών
ταχυδακτυλουργιών που αφήνουν τους
πρεσβύτερούς τους άναυδους. Όπως πιστοποιεί η Camille Paglia: "Η μεταπολεμική
γενιά έχει μια πολυεπίπεδη, πολύστροφη
ικανότητα να αντιμετωπίζει τον κόσμο". Αυτή
η ικανότητα είναι τίποτε άλλο από μια
καινούρια εξελικτική δεινότητα, μια
ανακλαστική κίνηση στην αλλαγή των
περιβαλλοντικών συνθηκών; Από μόνη της
δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Πρέπει
όμως να καταλάβουμε ότι σε μακροπρόθεσμη
βάση δεν είναι καλό προμήνυμα για
ορισμένα είδη πειθαρχημένης ή βαθιάς
ανάγνωσης». Και, για τον Μπίρκερτς, η
ανάγνωση είναι μέτρο των πάντων: της
συνείδησής μας, των αντιδράσεών μας, του
τρόπου ζωής μας, του πολιτισμού μας.
Αυτό που αντιλαμβάνεται κανείς
διαβάζοντας το βιβλίο του Μπίρκερτς είναι
ότι εκείνοι που απειλούνται με εξαφάνιση
είναι οι ρομαντικοί λάτρεις του
παρελθόντος. Δύσκολα μπορεί να δεχθεί
κάποιος, παρά τη διαπραγματευτική
δεινότητα του Μπίρκερτς, ότι θα εκλείψει η
ανάγνωση. Όπως έχει επισημανθεί, κανένα medium
στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν εξέλιπε
επειδή ανακαλύφθηκε κάποιο άλλο: μπορεί να
ανακαλύφθηκε η τηλεόραση, αλλά δεν εξέλιπε
ο κινηματογράφος ή το θέατρο. Οι βελτιώσεις
σε ένα medium δεν αποβαίνουν εις βάρος του:
μπορεί να μη γράφουμε σε παπύρους πια αλλά
γράφουμε ακόμη· μπορεί να μη διαβάζουμε από
περγαμηνές αλλά διαβάζουμε πάντα. Και όπως
γράφει ο Μάικλ Δερτούζος στο δικό του
βιβλίο «Τι μέλλει γενέσθαι;» ποτέ δεν θα
χάσουμε την ικανότητα να απολαμβάνουμε ένα
ρομαντικό ηλιοβασίλεμα, επειδή
ανακαλύφθηκαν οι υπολογιστές. Ως συμβολή
στον διογκούμενο προβληματισμό για την
ανατέλλουσα εποχή, το βιβλίο του Μπίρκερτς
είναι ωστόσο πολύτιμο.
<------ Αρχική
|
