Αρχική

Επειδή πότε πότε ξεκαλωδιωνόμαστε...

Ο βιβλιοπόντικας προτείνει

Tο μιξτ - γκριλ της Iστορίας

Ο Pεϊμόν Kενώ σε μεγάλα κέφια

KAΘAPΟ ΓEΛIΟ, ΛEΠTΟYPΓHMENH MYΘΟΠΛAΣIA, ΦIΛΟΣΟΦIKΟ EPMA, IΣTΟPIKΟ MIΞT-ΓKPIΛ. Ο EΓKYKΛΟΠAIΔIΣTHΣ KENΩ ΣE MEΓAΛA KEΦIA. TA ΓAΛAZIA ANΘH ΣYPPIKNΩNΟYN THN IΣTΟPIA ΣTΟ KAΘHMEPINΟ BIΩMA. EΔΩ Ο ΣTΟXAΣMΟΣ ΔEN AKKIZETAI. H AΦHΓHΣH ΞEMΟNTAPEI KAΘE BEBAIΟTHTA. H ΓΛΩΣΣA TA ΠAIPNEI ΠAPAMAZΩMA ΟΛA. ENA ΠAΛIMΨHΣTΟ MYΘIΣTΟPHMA



O Ρεϊμόν Κενώ (1903-1976) υπήρξε τρομοκρατικά παντογνώστης. Μοναχογιός ψιλικατζή και ψιλικατζούς, άρχισε να συντάσσει τον κατάλογο των απάντων του από τα δεκατρία του χρόνια. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, ασχολήθηκε μανιακά με τα μαθηματικά, έγραψε ποίηση, πρόζα, δοκίμια. Έδειχνε πραγματική αδυναμία στους φρενοβλαβείς της λογοτεχνίας. Προτού ασχοληθεί επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία και τις εκδόσεις, βιοπορίστηκε ως υπάλληλος σε τράπεζα αλλά και ως εμπορικός αντιπρόσωπος σε βιοτεχνία χάρτινων τραπεζομάντιλων. Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια της ζωής του, το επίσημο επάγγελμά του ήταν αυτό του εγκυκλοπαιδιστή: διετέλεσε διευθυντής της Encyclopedie de la Pleiade του εκδοτικού οίκου Gallimard. Περιπετειώδες και παμφάγο μυαλό. Με κάμποσα κιλά παιχνιδιάρας, συχνά ανατρεπτικής, λογιοσύνης.

Τα Γαλάζια Aνθη (Gallimard, 1965), προτελευταίο του μυθιστόρημα, θεωρήθηκαν το κέντρο του συγγραφικού του σύμπαντος, η κορωνίδα της αισθητικής και της φιλοσοφίας του. Στις 4 Ιανουαρίου του 1940, ο Κενώ σημείωνε στο ημερολόγιό του: «Aρχισα να επεξεργάζομαι ένα μυθιστόρημα. Αρκετά περίπλοκο». Αναφερόταν στα Γαλάζια Aνθη. Παιγνιώδες και εύπεπτο σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, παλίμψηστο στη σύνθεσή του, με επάλληλα στρώματα διακειμενικών υπαινιγμών, φιλοσοφημένων ρήσεων και ιστορικής θεώρησης του κόσμου, λειτουργεί ως λογοτεχνημένο κείμενο ποιητικής του ιστορικού μυθιστορήματος.

Τα Γαλάζια Aνθη εκκινούν ως ιστορικό μυθιστόρημα: «Στις είκοσι πέντε Σεπτεμβρίου του χίλια διακόσια εξήντα τέσσερα, λίαν ενωρίς, ο δούκας ντ' Ωγέ στήθηκε στην κορυφή του πύργου του για να εξετάσει κομματάκι την ιστορική συγκυρία: η εν λόγω ιστορική συγκυρία ήταν μάλλον θολή. Κατάλοιπα του παρελθόντος παράδερναν ακόμη εδώ κι εκεί, φύρδην μίγδην. Στην όχθη του γειτονικού ποταμίσκου, δυο Ούννοι έμοιαζαν σπιούνοι (...). Στον ορίζοντα διαγράφονταν πλαδαρές σιλουέτες Ρωμαίων διόλου ρωμαλέων, Σαρακηνών με σαρίκια, άφραγκων Φράγκων, γαλανών Αλανών. Κάποιοι Νορμανδοί εντός τα 'τσουζαν με Καλβαντός».

Φωτιά και μπούρμπερη. Φουρνέλο στα θεμέλια της ιστορικής αφήγησης. Καμιά σοβαροφάνεια. Εδώ παίζουμε. Ο Κενώ φανερώνει, από την πρώτη παράγραφο, τις ανατρεπτικές προθέσεις του. Ο δούκας ντ' Ωγέ εξετάζει «κομματάκι» την ιστορική συγκυρία και τη βρίσκει «μάλλον θολή». Και, λίγο παρακάτω, συνεχίζει: «Τι ιστορία», είπε ο Δούκας ντ' Ωγέ στον Δούκα ντ' Ωγέ, «τι ιστορία για λίγα καλαμπούρια, για λίγους αναχρονισμούς! Το βρίσκω οικτρό. Δεν θ' απαλλαγούμε λοιπόν ποτέ;». Έξοδος από την ιστορία: αυτό μοιάζει να είναι το σύνθημα του Κενώ. Έξοδος των ηρώων και απαλλαγή του αφηγητή. H γραμμική αφήγηση προσφέρει έναν παντοδύναμο μπούσουλα και ο Κενώ τον δυναμιτίζει. Ο δούκας ντ' Ωγέ στην αρχή του έργου μοιάζει αιχμάλωτος της ιστορίας. Ο Κενώ συλλαμβάνει το alter ego του δούκα, τον Συδρολίνο, πρώην φυλακισμένο που τεμπελιάζει σε μια βάρκα αγκυροβολημένη στο βούρκο του Σηκουάνα. Ο Συδρολίνος στις ατελείωτες ώρες του ραχατιού ονειρεύεται. Ονειρεύεται πως είναι ο δούκας ντ' Ωγέ. Τα όνειρα των δύο ηρώων αλληλοδιαχέονται, οι ιστορικές συγκυρίες μπερδεύονται, οι ζωές τους εκβάλλουν η μια μέσα στην άλλη, με αποκορύφωμα τη συνάντηση των δύο κόσμων, στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου. Τέρμα η γραμμική αφήγηση. H ιστορία είναι σπείρα που ανοίγει ολοένα και περισσότερο, για να υποδεχτεί τον βίο, την πολιτεία και τον στοχασμό των ηρώων.

H υπονόμευση
Στην πραγματεία του Une histoire modele (1966), o Κενώ δίνει τον ορισμό της ιστορίας: «η ιστορία είναι η επιστήμη της δυστυχίας των ανθρώπων». Με μαθηματικά μοντέλα προσπαθεί να αλγεβροποιήσει το ιστορικό γίγνεσθαι, να αποκαλύψει το μηχανισμό αιτίων και αιτιατών που το διέπουν. Στα Γαλάζια ʼνθη ο Κενώ λειτουργεί αντίστροφα: υπονομεύει την ιστορία. Της αρνείται την εξελικτική της φόρα και τη γραμμική της εκτύλιξη. Επιθυμεί να τη σμικρύνει, να την περιορίσει στο μικροσύμπαν του καθημερινού βιώματος. H έξοδος από την ιστορία οργανώνει την αφήγηση με αντισυμβατικό τρόπο.

Το ηθικοδιδακτικό μέρος αντικαθίσταται από ένα αλεξανδρινής σύλληψης παίγνιο. Σ' αυτό το μυθιστόρημα, ιστορική σκέψη και η ιστορική αφήγηση, είτε ελέγχουν και ανασυστήνουν το παρελθόν είτε εκτιμούν και προβλέπουν το μέλλον, διασταυρώνονται και συνομιλούν.

Τερτίπια
Αυτό που κάνει ο Κενώ στην ιστορία αντιστοιχεί σ' αυτό που κάνει στη γλώσσα. Τα γλωσσικά επίπεδα ανακατεύονται, ο γλωσσικός καθωσπρεπισμός γίνεται αντικείμενο της πιο αμείλικτης γλωσσικής ειρωνείας. Οι πολυσημίες, οι αμφισημίες, τα λογοπαίγνια συνθέτουν έναν πολυποίκιλο και λεπτουργημένο γλωσσικό ιστό, απ' τον οποίο δεν ξεφεύγει τίποτε. Κάθε τερτίπι επιστρατεύεται: συμπαραδηλωτικοί ήχοι, αναποδογυρισμένη σύνταξη, λεξιπλασίες, φωνητική γραφή, ανακάτεμα λέξεων από διαφορετικές γλώσσες. Aλλωστε, όπως σημειώνει στην εισαγωγή της η μεταφράστρια, «το εκρηκτικά ευφρόσυνο χιούμορ του Κενώ είναι πρωτίστως γλωσσικό, αν όχι γλωσσολογικό. Ανασκάπτει εκ θεμελίων τη γλώσσα, καταδεικνύει του αρμούς της, τις αγκυλώσεις της, τις αντιφάσεις της, τους κοινούς της τόπους». Πράγματι. H μετάφραση ενός τόσο πυκνού διακειμένου στα ελληνικά με τέτοιο ευθύβολο γλωσσικό μπρίο καθιστά, για έναν επιπλέον λόγο, το βιβλίο αξιανάγνωστο.

Πείραμα και παιχνίδι, παιχνίδι και πείραμα. Κάποιες φορές η λογοτεχνία πάσχει από σοβαροφάνεια. Μόνο που η σοβαροφάνεια δεν εγγυάται σοβαρότητα. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς μουρτζούφλης, για να είναι στοχαστικός. H μέλαινα χολή και το μαύρο μαράζι δεν υπόσχονται καλύτερη λογοτεχνία. Ο Κενώ το ξέρει αυτό. Το συγγραφικό κέφι του αστράφτει.


«ΕΣΕΙΣ ΦΕΡΣΤΕΕΡ TA ΓΙΟΥΡΟΠΗΑΝ;»
«Εξκιούζ αζ» είπε ο αρσενικός κατασκηνωτής, «μα βι ζιντ λοστ».

«Καλή αρχή» απαντάει ο Συδρολίνος.

«Καπίτο; Hathikame. Λοστ».

«Πανάθλιο ριζικό».

«Κάμπινγκ; Λοντάνο; Αζ...σμαρτ...».

«Έχει λέγειν», ψιθύρισε ο Συδρολίνος, «αλλά τι μιλάει; Δημώδη ευρωπαϊκά ή μήπως νεοβαβελικά;».

«A, α», έκανε ο άλλος, με εμφανή δείγματα ζωηρής ικανοποίησης. «Εσείς φερστέερ το γιουροπήαν;».

ΤΑ ΝΕΑ , 03-01-2004 , Σελ.: P29 Κωδικός άρθρου: A17831P291 ID:397296

Δικτυογραφία προτείνει η Τερέζα Γιακουμάτου

Φωτογραφικό άλμπουμ: http://www.gallimard.fr/web/gallimard/catalog/html/event/queneau02.htm

Βιογραφία:
http://www.themodernword.com/scriptorium/queneau.html

Η ιδανική βιβλιοθήκη του Κενώ:
http://w3.tvi.cc.nm.us/~rswigg/QBibliothIdeale.htm

Δικτυακός τόπος για τον Κενώ:
http://www.queneau.net

Η ιστοσελίδα του Jacques Julien
http://www.ac-versailles.fr/pedagogi/Lettres/queneau/queneau.htm 

Ron Swigger
http://w3.tvi.cc.nm.us/~rswigg

Jean-Pierre Longre - Université Jean Moulin Lyon
http://queneau.free.fr

D. Brian Mann - North Georgia College & State University
www.ngcsu.edu/Academic/Arts_Let/LangLit/french/BMann/brian.htm

<----- Βιβλιοπόντιξ

<----- Αρχική

3/1/2004 ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ