Ίσως είναι η μοίρα των αριστουργημάτων. Η κακιά τύχη των βιβλίων-σταθμών στην ιστορία της λογοτεχνίας. Πολλοί μιλάνε γι' αυτά, λίγοι τα διαβάζουν. Όσο πυκνώνουν οι βιβλιογραφικές αναφορές, τόσο πιο ατσαλάκωτες φαντάζουν οι σελίδες τους. Σίγουρα δεν ανήκουν στον αναλώσιμο λογοτεχνικό πολτό. Οι μη επαγγελματίες αναγνώστες συχνά τρομοκρατούνται από αυτά. Καμιά φορά φταίει ο όγκος τους. Ή ο αμήχανος σεβασμός που τα περιβάλλει. Πόσοι όμως μπορούν να ισχυριστούν, με το χέρι στην καρδιά, ότι διάβασαν ολόκληρο το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο;

Ο Αλαίν Ντε Μποττόν διδάσκει φιλοσοφία στο London University. Έγραψε, σε ηλικία είκοσι οκτώ ετών, ένα βιβλίο για τον Προυστ και το έργο του. Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες και απέσπασε εγκωμιαστικές κριτικές. Η αναγνωστική επιτυχία του βιβλίου προκαλεί εύλογη απορία: πρόκειται για κείμενο που δεν αποτελεί pura λογοτεχνία, αλλά σπουδή στο έργο ενός μυθιστοριογράφου. Συνήθως, τέτοιου είδους πονήματα προορίζονται για τα σκονισμένα ράφια των βιβλιοθηκών και τους μυημένους, σκληροπυρηνικούς αναγνώστες. Τι συμβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση; Πού οφείλεται η υψηλή αναγνωσιμότητα του βιβλίου;

Μα, στη σύλληψη και στο ύφος του. Στο μοντάζ των στοχασμών. Στην ασταθή ισορροπία ανάμεσα στη βαθύνοια και την ελαφρότητα. Στο παλαντζάρισμα ανάμεσα στον αδιαπραγμάτευτο σεβασμό και την παιγνιώδη ειρωνεία. Ο συγγραφέας εκκινεί από την ιδέα ότι η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας. Να ξελαμπικάρει την όραση, να λιμάρει τις αισθήσεις. Να λειτουργήσει παραμυθητικά και συμβουλευτικά. Να μας μάθει πράγματα. Όχι πράγματα-σπουδάγματα, αλλά πράγματα που αφορούν τη ζωή και τον κόσμο γύρω μας. Με δυο λόγια, ο Αλαίν Ντε Μποττόν θεωρεί ότι τα μεγάλα έργα μπορούν να λειτουργήσουν ως εγκυκλοπαίδειες της ύπαρξης. Σ' αυτά μπορεί κανείς να αναζητήσει - και να βρει - τα πάντα.

Η μονογραφία χωρίζεται σε εννιά κεφάλαια. Οι τίτλοι τους δηλώνουν κάθε φορά ένα ερώτημα (Πώς να αγαπάς τη ζωή σου σήμερα, Πώς να διαβάζεις για τον εαυτό σου, Πώς να προχωράς με το πάσο σου, Πώς να υποφέρεις με επιτυχία, Πώς να εκφράζεις τα συναισθήματά σου, Πώς να είσαι καλός φίλος, Πώς να ανοίξεις τα μάτια σου, Πώς να ευτυχείς στον έρωτα, Πώς ν' αφήνεις κατά μέρος ένα βιβλίο). Τις απαντήσεις τις δίνει ο Προυστ, με το έργο του. Ο Ντε Μποττόν ξεσκαλίζει όχι μόνο το πολύτομο μυθιστόρημα Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, αλλά και επιστολές, μαρτυρίες, βιογραφίες, δοκίμια. Μη φανταστείτε όμως παράθεση τσιτάτων και συμβουλών. Ο συγγραφέας ισορροπεί ζυγισμένα ανάμεσα στον λόγο του Προυστ και τον λόγο για τον Προυστ. Το λογοτεχνικό κείμενο σοφιλιάζεται με το φιλολογικό-φιλοσοφικό αντίβαρό του τόσο, που σχεδόν δημιουργείται η εντύπωση της συνεχούς ροής ενός ενιαίου κειμένου. Ο διάλογος των ειδών και η διαπλοκή των στοχασμών γίνεται με ύφος που κυμαίνεται από την εμβριθή ομφαλοσκόπηση έως τον πιο παιγνιώδη περισπασμό.

«Προυστισμός»

Και ο αναγνώστης; Α, ο αναγνώστης χορταίνει την ειδωλολατρία του για τον μυθιστοριογράφο. Διαβάζει για τα δρομολόγια των αμαξοστοιχιών που μελετούσε ο Προυστ στις περίφημες αϋπνίες του και τον πονόδοντο που ένιωθε, όταν άκουγε Γάλλους να πετούν αγγλικές εκφράσεις. Πληροφορείται τον όρο «προυστισμός», που είχαν εφεύρει στον κύκλο του Προυστ, για να περιγράψουν τις τζιριτζάντζουλες, τα πανάκριβα δώρα και τους μέχρις υποκρισίας φιλόφρονες χαρακτηρισμούς που απηύθυνε ο Μαρσέλ σε γνωστούς και φίλους. Κρυφοκοιτάζει το εργαστήρι του συγγραφέα, αλλά και εφηβικές επιστολές που αποκαλύπτουν βασανιστικές σεξουαλικές ορμές. Διαπιστώνει τις αντιφάσεις, τις εμμονές και τις μικρότητες του ανθρώπου. Αντιλαμβάνεται πως πρόσωπο και έργο επικοινωνούν, όχι βέβαια με ευθύγραμμο τρόπο, αλλά μέσα από μια λοξή και περιπετειώδη διαδρομή.

Ο Αλαίν Ντε Μποττόν πετυχαίνει να αντικρύσει τον λόγο του με τον λόγο του Προυστ και να ανασύρει από τη ζωή και το έργο του μυθιστοριογράφου πρακτικές συμβουλές βίου αλλά και το στοχαστικό κάτοπτρο, μέσα από το οποίο ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πιο καθαρά τη δική του τη ζωή. Είναι, στ' αλήθεια, περίεργο: εκείνος που πέρασε ατελείωτα χρόνια σε ένα δωμάτιο με μονωμένους τοίχους, καταλάβαινε τους ανθρώπους καλύτερα από πολλούς ταξιδεμένους, οι οποίοι αποδείχθηκαν απελπιστικά αδιάβροχοι στα βιώματα.


Η ΘΕΙΑ ΛΕΟΝΙ
«Όμως η θεία Λεονί του Προυστ, αν και αγαπά πολύ την οικογένειά της, χαίρεται και με το παραπάνω να τους εμπλέκει όλους σε μακάβρια σενάρια. Κλινήρης ένεκα πληθώρας κατά φαντασίαν ασθενειών, πλήττει απεριόριστα και εύχεται να της συμβεί κάτι συνταρακτικό, έστω και υπό τη μορφή τρομερού πλήγματος. Το συναρπαστικότερο που μπορεί να φανταστεί είναι μια πυρκαγιά η οποία (...) θα σκότωνε όλη της την οικογένεια, αλλά θα της έδινε περιθώριο να διασωθεί. Τότε θα ήταν σε θέση να πενθήσει στοργικά (...) επί σειρά ετών.» (σελ. 119-120)



ΤΑ ΝΕΑ , 11-01-2003 , Σελ.: P26
Κωδικός άρθρου: A17536P261