|
Επειδή
πότε πότε ξεκαλωδιωνόμαστε...
Ο
βιβλιοπόντικας προτείνει
Ο Ίταλο Kαλβίνο
βουτάει στη λογοτεχνία
«Όποιος έχει διαβάσει ολόκληρο τον Hρόδοτο, να
σηκώσει το χέρι»
ΟMHPΟΣ, ΞENΟΦΩNTAΣ, NTINTEPΟ, MΠAΛZAK, ΣTANTAΛ, NTIKENΣ, ΦΛΩMΠEP, TΟΛΣTΟΪ,
MΠΟPXEΣ. Ο ITAΛΟ KAΛBINΟ ANΟIΓEI TH BENTAΛIA THΣ ANAΓNΩΣHΣ. MIΛΩNTAΣ ΓIA KEIMENA.
Ο KPITIKΟΣ ΛΟΓΟΣ TΟY ΠAPAΓEI ΣTΟXAΣMΟ KAI ΓNΩΣH. Ο KAΛBINΟ MEΛETA TH ΛΟΓΟTEXNIA
ME TA ΔYΟ ΠΟΔIA BΟYTHΓMENΟΣ Σ' AYTHN
 O
κριτικός λόγος αντιμετωπίζεται συχνά με υψωμένο φρύδι. Είναι εξ ορισμού
δευτερογενής. Που θα πει: λόγος πάνω στον λόγο. Τρώει τις σάρκες των κειμένων,
για να υπάρξει. Δεν στέκει μόνος του. Οι κριτικοί, ορισμένες φορές,
χαρακτηρίζονται ως αποτυχημένοι δημιουργοί. Δεν έχουν τα κότσια και τα φώτα του
μυαλού να φτιάξουν τέχνη, λένε κάποιοι, και ακονίζουν τα νύχια τους στην
κριτική. Γι' αυτό τα κείμενά τους είναι, συχνά, στενόμυαλα και στενόκαρδα. Ακόμα
κι όταν μιλούν για κείμενα γεμάτα χυμούς, ο λόγος τους είναι ξερός σαν
κούτσουρο. Aλλωστε, γιατί να διαβάσει κανείς δοκίμια
για τον Όμηρο και όχι τον ίδιο τον Όμηρο;
Μονομανιακές διατριβές, άρθρα που ξεψειρίζουν τη στίξη, μονογραφίες γραμμένες
από έγκλειστους φιλολόγους. Ο λόγος της κριτικής σπανίως συνομιλεί με τα
κείμενα. Αρκετά συχνά αναπτύσσει φιλολογική λογοδιάρροια, κατάστικτη από
επιδειξιομανείς παραπομπές και υποσημειώσεις. Καπελώνει το κείμενο, για το οποίο
μιλά. Κάποιες φορές η φιλολογική διαστροφή φτάνει στα όριά της. Μιλάει για
κείμενα ερήμην τους. Οι μονογραφίες συνομιλούν μεταξύ τους, κι αυτό τους αρκεί.
Ο Ίταλο Καλβίνο δεν πέρασε από το ξυστρί των φιλολογικών σπουδών. Σπούδασε
γεωπονία. Καθώς είναι συγγραφέας, και μάλιστα συγγραφέας με αυξημένη
αυτοσυνειδησία, βρίσκεται βουτηγμένος με τα δύο πόδια στη λογοτεχνία. Το σύμπαν
του είναι αφηγηματοκεντρικό. Ο ίδιος ομολογεί ότι είναι «παμφάγος» και
«επαγγελματίας αναγνώστης». Δημοσίευσε κριτικά κείμενα για συγγραφείς και βιβλία
σε εφημερίδες και περιοδικά. Πληρωνόταν γι' αυτό. «Προσπαθώ όμως να σώσω όσο
περισσότερο χρόνο μπορώ για ανιδιοτελείς αναγνώσεις, για τους συγγραφείς που μου
αρέσουν και είναι πλούσιοι σε ποιητική ουσία - η μόνη τροφή στην οποία πιστεύω»,
σημειώνει.
Ο Ίταλο Καλβίνο δεν υπηρετεί κανέναν αναγνωστικό καθωσπρεπισμό
 Ο
τόμος των δοκιμίων Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς κυκλοφόρησε το 1991, μετά
τον θάνατό του, με τη φροντίδα της Έσθερ Καλβίνο. Στο μεταφρασμένο στα ελληνικά
βιβλίο περιλαμβάνονται τριάντα πέντε δοκίμια που γράφτηκαν κυρίως στις δεκαετίες
'70 και '80 και ασχολούνται με συγγραφείς και κείμενα που προκάλεσαν το
αναγνωστικό ενδιαφέρον ή τον θαυμασμό του Καλβίνο. Εδώ ο συγγραφέας ανοίγει την
αναγνωστική του βεντάλια: από τον Όμηρο και τον Οβίδιο έως τον Χέμινγουεϊ και
τον Κενώ, αυτά τα δοκίμια συστήνουν τον προσωπικό του κανόνα. Βιβλία στα οποία
επανέρχεται αναγνωστικά, προσπαθεί να τα ξεμοντάρει, ν' ανακαλύψει τον μηχανισμό
της αφήγησης και την ιδιαιτερότητά τους. Ο Καλβίνο βουτάει σ' ένα λογοκεντρικό
σύμπαν, όπου οι λέξεις δείχνουν τα πράγματα και η αφήγηση αποδίδει την τάξη του
κόσμου. Διαβάζει τους δικούς του κλασικούς, με τα μάτια του σινεφίλ, που
γνωρίζει καλά ότι, μετά τον κινηματογράφο, η τέχνη της αφήγησης δεν είναι πια η
ίδια. Ακούει τον ρυθμό της φράσης και τη μουσική της σύνταξης. Το κριτικό του
υπόμνημα (σημειώσεις για εκδόσεις, πηγές, βιογραφικές παρατηρήσεις, σχόλια για
την επιλογή λέξεων) ενσωματώνεται στο κυρίως κείμενο χωρίς να το κάνει
αποπνιχτικό - τουναντίον. Ο Καλβίνο έχει τον τρόπο του να κρατά τη φιλολογική
σοβαρότητα, αποφεύγοντας τη φιλολογική εσωστρέφεια. Είναι στοχαστικός και
ευθύβολος. Κρατά μια δύσκολη ισορροπία ανάμεσα στον φιλολογικό-κριτικό και τον
αφηγηματικό λόγο, που κάνει τα δοκίμιά του να λάμπουν.
Καθώς δεν προσπαθεί να κομίσει τεκμήρια λογιωτατισμού, ο λόγος του παράγει
αβίαστα γνώση. Ο Καλβίνο δεν υπηρετεί κανέναν αναγνωστικό καθωσπρεπισμό. «Όποιος
έχει διαβάσει ολόκληρο τον Ηρόδοτο και ολόκληρο τον Θουκυδίδη, να σηκώσει το
χέρι του», λέει παιχνιδιάρικα στο ιδρυτικό δοκίμιό του Γιατί να διαβάζουμε τους
κλασικούς. Στο κάτω κάτω, όσο διαβασμένος και να είναι κανείς, πάντα υπάρχουν
αναγνωστικές τρύπες. Το ζητούμενο είναι «ν' ανάψει ο σπινθήρας». Γι' αυτό
σημειώνει: «Οι κλασικοί δεν διαβάζονται από υποχρέωση ή σεβασμό, αλλά μόνο από
αγάπη. Εκτός από το σχολείο. Καλώς ή κακώς, το σχολείο πρέπει να σου γνωρίζει
έναν συγκεκριμένο αριθμό κλασικών, ανάμεσα στους οποίους (ή αναφορικά με τους
οποίους) εσύ θα μπορέσεις στη συνέχεια να αναγνωρίσεις τους "δικούς σου"
κλασικούς».
Ο Καλβίνο αναπτύσσει με αναγνωστικό κέφι και στοχαστικό βάθος έναν ιδιαίτερο
τύπο κριτικού λόγου, που ορίζει την επικοινωνία τού «εγώ-εσύ» μέσα από το
«αυτό». Μην το θεωρήσετε αυτονόητο ούτε ταυτολογία. Λίγες φορές ο φιλολογικός
λόγος μπορεί να σπάσει το αυτάρεσκο κουκούλι του, προτείνοντας ως σημείο επαφής
ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη το ίδιο το κείμενο, που γίνεται πια
«αντικείμενο».
ΠΟΙΟΥΣ ΑΓΑΠΩ
«Αγαπώ τον Στήβενσον, γιατί είναι σαν να πετά (...) Αγαπώ τον Κόνραντ, γιατί
ταξιδεύει στην άβυσσο και δεν βυθίζεται. Αγαπώ τον Τολστόι, γιατί υπάρχουν φορές
που έχω την αίσθηση ότι, επιτέλους, τώρα θα καταλάβω πώς τα καταφέρνει, κι όμως
τίποτα. Αγαπώ τον Μαντζόνι, γιατί μέχρι πριν από λίγο τον μισούσα. Αγαπώ την
Τζέιν Ώστιν, γιατί δεν την διαβάζω ποτέ αλλά είμαι χαρούμενος που υπάρχει. Αγαπώ
τον Γκόγκολ, γιατί διαστρεβλώνει με καθαρότητα, κακία και μέτρο (...)».
<-----
Βιβλιοπόντιξ
<-----
Αρχική
|
