|
Νάσιας Γιακωβάκη «Ευρώπη μέσω
Ελλάδας. Μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση. 17ος-18ος αιώνας» Εκδόσεις
"Εστία"
 Πότε
και με ποιο τρόπο η Ελλάδα αναγορεύθηκε σε τόπο καταγωγής του πολιτισμού της
Ευρώπης; Πότε και με ποιο τρόπο μετατράπηκε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός σε
καθρέφτη μέσα από τον οποίο η Ευρώπη άρχισε να βλέπει το δικό της πρόσωπο; Τα
θεμελιώδη αυτά ερωτήματα συνιστούν την αφετηρία στη μελέτη της Νάσιας Γιακωβάκη
«Ευρώπη μέσω Ελλάδας. Μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση. 17ος-18ος αιώνας»
(Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 479). Βασική παραδοχή της εργασίας αποτελεί το
γεγονός ότι η έλξη του νεότερου κόσμου προς την αρχαία Ελλάδα, η αναγνώριση
δηλαδή ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα, δεν
συνιστά μια «φυσική/ομαλή» εξέλιξη την οποία δεν έχουμε παρά να καταγράψουμε.
Πρόκειται αντιθέτως για μια «επινόηση», μια πραγματικότητα που έλαβε χώρα μέσα
στα ευρωπαϊκά συμφραζόμενα του 17ου και του 18ου αιώνα. Για να φωτίσει τη
συνθήκη αυτή η μελετήτρια εξετάζει τις ανακατατάξεις των αρχαίων λαών (Ελλήνων,
Εβραίων, Αιγυπτίων, Ρωμαίων) στην ευρωπαϊκή συνείδηση «την ανάδυση της Ελλάδας
στον 17ο και 18ο αιώνα» την «καθυστερημένη» (μόλις στα 1670) ανακάλυψη της
Αθήνας, καθώς και το γιατί άρχισε η Ευρώπη έκτοτε να της δείχνει ολοένα
μεγαλύτερη αφοσίωση τη σημασία του «Ταξιδιού του νεαρού Ανάχαρση στην Ελλάδα»
του abbe Barthelemy, τις μεγάλες ιστοριογραφικές συνθέσεις του Γίββωνα και του
Βολταίρου. Η ανάδειξη της Ελλάδας σε κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού έγινε,
όπως εξηγεί η Νάσια Γιακωβάκη, βαθμιαία και αθόρυβα, τον 18ο κυρίως αιώνα, και
δεν ανήκει προνομιακά σε καμιά «εθνική παράδοση». Πρόκειται για μια υπόγεια και
δύσκολη μετακίνηση από προηγούμενες παραδόσεις και συμβολικές αναφορές που
συντελέσθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μέσα από αυτήν τη διαδρομή οι δύο έννοιες,
«Ευρώπη» και «Ελλάδα», απέκτησαν το νεότερο, αυτονόητο και οικείο σε όλους
σήμερα νόημά τους.
Το ότι τα περί των αρχαιοελληνικών ευρωπαϊκών ριζών αποτελεί «επινόηση» και όχι
αυτονότητη αλήθεια, συνιστά ιστοριογραφική άποψη των πρόσφατων μόλις δεκαετιών.
Και αυτό το διαπιστώνουμε εύκολα αν συγκρίνουμε τους δύο συλλογικούς τόμους «The
legacy of Greece» που κυκλοφόρησαν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις της Οξφόρδης στις
αρχές και στα τελη του 20ού αιώνα. Στον τόμο του 1981, επισημαίνει η Νάσια
Γιακωβάκη, βλέπουμε ότι ο επιμελητής M.Ι. Finley αποστασιοποιείται από την
έννοια της «ελληνικής κληρονομιάς» μη θεωρώντας ότι ο όρος διαθέτει οριστικό
περιεχόμενο. Για τον σύγχρονο Βρετανό αρχαιοελληνιστή δεν υπάρχει δηλαδή μια
«αληθινή ελληνική κληρονομιά» της οποίας καλούμαστε να αποκαλύψουμε το νόημα,
αλλά μόνον οι εκάστοτε προσλήψεις της. Και αυτό διότι το παρελθόν υπόκειται σε
ιδεολογικές χρήσεις: αυτό που ήταν ο αρχαίος κόσμος δεν ταυτίζεται υποχρεωτικά,
αλλά ούτε και αναιρεί, τις εικόνες και τις προσλήψεις της αρχαιότητας, οι οποίες
εμφανίστηκαν σε διαδοχικές φάσεις του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στον τόμο του 1922
κυριαρχούν εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις. Υποστηρίζοντας ότι η εποχή του των
αρχών του 20ού αιώνα είχε βαθύτερη συγγένεια με την ελληνική αρχαιότητα, ο
επιμελητής του παλαιότερου τόμου Sir Richard Livingstone θεώρησε ότι «εμείς
είμαστε σε θέση, όπως καμία άλλη εποχή έως τώρα δεν ήταν, να κατανοήσουμε την
Αρχαία Ελλάδα». Εξυπονόησε έτσι, αφ’ ενός ότι η αρχαιότητα διαθέτει
συγκεκριμένο, αυτοτελές περιεχόμενο, και αφ’ ετέρου ότι το νόημα αυτό μπορεί να
βρίσκεται βάσει κοινών αξιών και ιδεωδών σε ανταπόκριση με το επίσης
συγκεκριμένο, αυτοτελές περιεχόμενο κάποιας άλλης εποχής.
Οι απόψεις είναι σήμερα άλλες. Αντιμετωπίζοντας την Ελλάδα ως μη δεδομένη,
αδρανή κατηγορία, αλλά προϊόν πρόσληψης, η μελετήτρια αναγκαστικά προσεγγίζει
και την «Ευρώπη» ως μια μη παγιωμένη ιστορική οντότητα. Διότι εξετάζοντας τις
συνθήκες υπό τις οποίες σχηματίσθηκε στην περίοδο του Διαφωτισμού η «θεωρία της
αρχαιοελληνικής ευρωπαϊκής καταγωγής», υποχρεωτικά διερευνά τα κίνητρα της
μετατόπισης, τα διακυβεύματα και τις επιπτώσεις τους, όχι μόνο στην ελληνική
πραγματικότητα αλλά και στην ευρωπαϊκή. Η «Ευρώπη» που κατά κανόνα εθεωρείτο
δεδομένη, γίνεται με άλλα λόγια στην απαιτητική και επινοητική μελέτη της Νάσιας
Γιακωβάκη «μέρος του προβλήματος που ερευνάται». Ξεφεύγοντας από το στενό
πλαίσιο της πρόσληψης της αρχαιότητας, η θεματική της μελέτης ανοίγεται έτσι
στην πολύ ευρύτερη προβληματική της ευρωπαϊκής αυτοσυνειδησίας και ταυτότητας.
Και επειδή τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας κινητοποίησαν ένα πλήθος
εννοιών, η μελέτη είναι επίσης ανοικτή προς εκείνους τους όρους που στην ίδια
περίοδο προσδιόρισαν την ευρωπαϊκή αυτοσυνειδησία, όπως ο αχανής Νέος Κόσμος με
τους πρωτογόνους του, η Ασία με τον δεσποτισμό της, ο μεσαιωνικός σκοταδισμός, ο
θρησκευτικός φανατισμός, ο αντικληρικαλισμός. Η πολύπλοκη σχέση μέσα από την
οποία η Ελλάδα και η Ευρώπη συγκρότησαν το σύγχρονο νόημά τους αναδεικνύεται σε
κυρίαρχη θεματική του έργου.
Εφημερίδα Καθημερινή 30/4/2006
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_30/04/2006_182068
<-----
Αρχική
|
