|
Η θαυμαστή
καινούργια εγγραμματoσύνη
Αναδύεται ένα νέο γένος γραπτού λόγου, με
νέες λειτουργίες και συμβάσεις
Του Γιάννη Ανδρουτσόπουλου*
«Γεια σου, από που μιλάς???»
Ο Τάσος κάνει chat. Εδώ και λίγα λεπτά
επικοινωνεί σε τέσσερα κανάλια ταυτόχρονα,
ανοίγοντας την κουβέντα πάντοτε με τον ίδιο
τρόπο. Τα ορθογραφικά λάθη, τα γράμματα που
λείπουν ή πληκτρολογούνται διπλά, καθόλου
δεν μετριάζουν την επιτυχία του. Εξάλλου,
κανείς δεν τα προσέχει ιδιαίτερα, καθώς οι
συμμετέχοντες είναι απορροφημένοι από τη
ροή των μηνυμάτων που κυλούν με ταχύτητα
στην οθόνη. Μια σκηνή χαρακτηριστική για το
νέο ρόλο της εγγραμματοσύνης στο διαδίκτυο.
Ανεπίσημη γραφή
Η εγγραμματοσύνη -κατοχή
και χρήση γραπτού λόγου- είναι θεμέλιο στην
εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο,
η ενεργός χρήση της γραφής ήταν μέχρι
πρόσφατα περιορισμένη στο σχολείο, τις
σπουδές και σε ορισμένες επαγγελματικές
κατηγορίες: παλαιότερα ήταν οι «γραφιάδες»,
σήμερα οι δάσκαλοι και επιστήμονες,
δικηγόροι και δημοσιογράφοι.
Με τα ηλεκτρονικά μέσα, ο
γραπτός λόγος εισβάλλει στην ιδιωτική
σφαίρα και την καθημερινή ζωή. Τούτο ισχύει
και για κοινωνικές ομάδες που μέχρι τώρα
δεν είχαν στενή σχέση με τη γραφή. Για τον
Τάσο, που είναι ειδικευμένος εργάτης
οικοδομών, η ηλεκτρονική επικοινωνία είναι
ο μόνος τομέας όπου ο γραπτός λόγος
χρησιμοποιείται τακτικά. Το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο έχει τόσο επαγγελματικές όσο
και ιδιωτικές χρήσεις, ενώ ειδικά το chat
είναι εξ αρχής ορισμένο ως ανεπίσημος λόγος.
Γραφή και διάλογος
Η ανεπίσημη
εγγραμματοσύνη στο διαδίκτυο είναι πάντοτε
διαλογική, κύριος στόχος της είναι η σύναψη
και η διατήρηση κοινωνικών σχέσεων. Η πιο
διαδεδομένη μορφή της, το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο, ταλαντεύεται ανάμεσα στην
επιστολή και το τηλεφώνημα. Τα μηνύματα που
στέλνει π.χ. ένας φοιτητής εξωτερικού στα
φιλαράκια του λειτουργούν ως επιστολές ή
καρτ-ποστάλ, μόνο που το διαδίκτυο κάνει την
επικοινωνία πυκνότερη (και οικονομικότερη).
Σε άλλες περιπτώσεις, το ηλεκτρονικό μήνυμα
μάλλον αντικαθιστά το τηλέφωνο, όπως όταν
κλείνεις ραντεβού για έξοδο ή σχολιάζεις τα
ματς της Κυριακής.
Παράλληλα, η τεχνική
υποδομή του διαδικτύου διαμορφώνει και
συσχετισμούς επικοινωνίας χωρίς άμεσο
ιστορικό προηγούμενο: Τα fora, γνωστά και ως «κυβερνο-συζητήσεις»,
επιτρέπουν την ανταλλαγή απόψεων πάνω σε
ορισμένο θέμα, οι λίστες την ανταλλαγή
μηνυμάτων ανάμεσα σε πολλούς συνδρομητές.
Δεν είναι παράξενο ότι πολλά fora βαφτίζονται
«καφενεία», «στέκια» ή «παρέες». Είναι
χώροι αβίαστου διαλόγου, με θέματα και ύφος
που δεν αποκλείουν το σοβαρό, αλλά συχνά
κυμαίνονται από το παιγνιώδες στο
παθιασμένο.
Η συμμετοχή σε fora, λίστες
και chat είναι χρονοβόρα. Ο τακτικός θαμώνας
διαβάζει δεκάδες μηνύματα την ημέρα και
κάνει απανωτές επισκέψεις στα αγαπημένα
του ηλεκτρονικά στέκια. Αναπτύσσει έτσι ένα
είδος σημειωτικής ρουτίνας που οργανώνει
την καθημερινότητα στο γραφείο και οδηγεί
συχνά στη σύσταση και διατήρηση μιας
κοινότητας. Η έννοια της «κοινότητας στο
διαδίκτυο» (virtual community) συχνά παρερμηνεύεται
ή χρησιμοποιείται με κριτήρια εμπορικά.
Ωστόσο, τέτοιες κοινότητες υπάρχουν κάθε
φορά που κάποιοι συναντιούνται τακτικά σ'
έναν ηλεκτρονικό τόπο, διαμορφώνουν κοινά
θέματα και αποθέματα γνώσης, αναπτύσσουν
κοινές συμβάσεις επικοινωνίας και κοινούς
τρόπους γραφής.
Προφορική σύλληψη
Οι ιδιαίτερες συνθήκες
της εγγραμματοσύνης στο διαδίκτυο έχουν
επιδράσεις στην υφή της γλώσσας. Ενα
σημαντικό μέρος τους συνοψίζεται με τον όρο
«προφορική σύλληψη». Το λογοτεχνικό ή
επιστημονικό κείμενο απαιτεί προσεκτικό
σχεδιασμό και αλεπάλληλες διορθώσεις.
Είναι γραμμένο για να μείνει και να
διαβαστεί από πολλούς. Αντίθετα, το
ηλεκτρονικό διαλογικό κείμενο συντάσσεται
υπό πίεση χρόνου, απευθύνεται σε λίγους και
οικείους και είναι κατά κανόνα φευγαλέο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι οπαδοί του chat
αναφέρονται στο χόμπι τους με την λέξη «μιλάω».
Η επικοινωνία τους είναι μεν γραπτή, αλλά οι
συνθήκες της βρίσκονται κοντύτερα στον
αυθόρμητο διάλογο.
Η προφορική σύλληψη
ξεκινά με το συνολικό στήσιμο του κειμένου.
Ιστορικά, ο γραπτός λόγος εξελίχθηκε για να
λειτουργεί δίχως συμφραζόμενα. Σήμερα, το
ηλεκτρονικό μήνυμα επιστρέφει σε αυτά.
Καθώς είναι κομμάτι ενός εξ αποστάσεως
διαλόγου, η κατανόηση στηρίζεται σε ό,τι
ειπώθηκε προηγουμένως. Ετσι, η δυνατότητα
να παρατεθεί το αρχικό μήνυμα στην απάντηση,
γίνεται βασικό στοιχείο οργάνωσης του
λόγου.
Ιδιαίτερα σε περιστάσεις
πυκνής επικοινωνίας, το μέγεθος του
κειμένου μειώνεται δραματικά. Ολόκληρο το
μήνυμα μπορεί κάλλιστα να αποτελείται από
μία μονάχα πρόταση, η προσφώνηση και ο
αποχαιρετισμός καταργούνται. Το λεξιλόγιο
της ηλεκτρονικής επικοινωνίας ενσωματώνει
εκφράσεις της καθημερινής γλώσσας και
στοιχεία από τον κώδικα της κάθε παρέας.
Ιδιαίτερα το chat, όπου η ταχύτητα της
συνδιαλλαγής επιβάλλει γλωσσική οικονομία,
χαρακτηρίζεται από άφθονα λάθη (π.χ. στην
πληκτρολόγηση) και συντομογραφίες όπως «τπτ»
(τίποτε).
Επιπλέον, ο διάλογος με το
πληκτρολόγιο οδηγεί σε μια σειρά από
καινοτομίες στη χρήση του γραπτού κώδικα.
Στο διαδίκτυο δεν βλέπεις ούτε ακούς τον
συνομιλητή σου. Ετσι, οι επικοινωνούντες
εφευρίσκουν νέους τρόπους για να
υποδηλώσουν ότι φωνάζουν ή χαμογελούν, ότι
είναι ξαφνιασμένοι, οργισμένοι ή
ενθουσιασμένοι. Παίρνοντας έμπνευση από τα
κόμιξ, επαναλαμβάνουν γράμματα και σημεία
στίξης (έλα ρεεεεεεεεεεε!!!), χρησιμοποιούν
αστερίσκους για να δηλώσουν έμφαση (είναι *φανταστικό*)
και κεφαλαία όταν ΦΩΝΑΖΟΥΝ. Η πιο γνωστή
καινοτομία είναι τα λεγόμενα emoticons που
αναπαριστούν ένα χαμογελαστό :-) ή λυπημένο
:-( πρόσωπο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι
το διαδίκτυο αλλάζει το ρόλο της
εγγραμματοσύνης στη ζωή μας. Μέσα σε μία
μόνο γενιά, ένα νέο γένος γραπτού λόγου
αναδύεται, με νέες λειτουργίες και
συμβάσεις. Σε αντίθεση με τη σχολική έκθεση
και την επαγγελματική επιστολή, οι
συμβάσεις αυτές δεν ορίζονται από μία
αυθεντία, αλλά διαμορφώνονται εκ νέου σε
κάθε ηλεκτρονική παρέα.
Η ανεπίσημη γραφή του
διαδικτύου δεν καταργεί τα παραδοσιακά
είδη γραπτού λόγου, αλλά τα συμπληρώνει. Οσο
η γραπτή επικοινωνία γίνεται πυκνότερη,
τόσο η δεξιότητά μας στη γραφή
διαφοροποιείται ανάλογα με τις περιστάσεις.
Ταυτόχρονα, η ιδιωτική επικοινωνία στο
διαδίκτυο είναι ελεύθερη να αγνοήσει τους
παραδοσιακούς μηχανισμούς γλωσσικού
ελέγχου. Η φιλολογική κριτική για την «ποιότητα
της γλωσσικής έκφρασης» στο διαδίκτυο
σίγουρα δεν θα αποτρέψει τον Τάσο από την
αγαπημένη του ηλεκτρονική κουβέντα.
<-----
Αρχική
|
