Αρχική

Από dieuthinsi σε diey8ynsh. Ορθογραφική ποικιλότητα 
στην λατινική μεταγραφή των ελληνικών 

Γιάννης Κ. Ανδρουτσόπουλος 
(Πανεπιστήμιο Χαϊδελβέργης) 




Abstract 
This study is an examination of spelling variation in Latin-alphabeted Greek, which is widely used today in e-mail communication within Greece and abroad. A main feature of Latin-alphabeted Greek is its inconsistent spelling, several Greek characters being transliterated with two or more Latin equivalents. Based on data collected with an electronic questionnaire, this paper provides an analysis of transliteration practice. In particular, I will discuss the frequency of spelling variants, their co-occurence relations, and the realization of the phonetic and orthographic transliteration systems. In sum, it is argued that the widespread assumption that transliteration is random, or chaotic, is not due to the spectrum of spelling variants but rather to the absence of a widely accepted transliteration norm. 



1. Εισαγωγή 

Στο ερωτηματολόγιο που αποτελεί την εμπειρική βάση αυτής της εργασίας, περίπου 70 χρήστες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (ΗΤ) καλούνται να γράψουν την λέξη διεύθυνση με λατινικούς χαρακτήρες. Το αποτέλεσμα (αφαιρώντας τα τυπογραφικά λάθη) είναι 23 τρόποι γραφής που διαφέρουν στην απόδοση των γραμμάτων <ευ>, <θ>, <υ>, <η> και <ν>. Μόνο τρεις από αυτούς προτείνονται από επτά ή και περισσότερους χρήστες, ενώ 13 μεταγραφές εμφανίζονται από μία μόνο φορά: 


– πάνω από 3 φορές: diefthinsi (12), diey8ynsh (7), dieuthinsi (7) 
– από 3 φορές: dieftinsi, dieuthhnsh, dieuthunsi 
– από 2 φορές: dieyuynsh, dieythinsi, dieuthynsi, diey8insi 
– από 1 φορά: diethinsh, dieu0unsh, dieu9unsh, diey0hnsh, dieu8uvsn, dieu8insi, dievthinsi, dieythynsi, diefhinsi, diey0yvsn, dieu0uvsn, dieuthunsh, dief8hnsh

Το παράδειγμα απεικονίζει το εύρος της ορθογραφικής ανομοιογένειας στην μεταγραφή των ελληνικών με λατινικούς χαρακτήρες, και οδηγεί στο εύλογο ερώτημα, αν το ορθογραφικό «χάος» που κατά γενική παραδοχή επικρατεί σήμερα στην μεταγραφή των ελληνικών κρύβει κάποιες κανονικότητες. Η εργασία αυτή καταγράφει εμπειρικά διαπιστωμένους συνδυασμούς και περιορισμούς στην μεταγραφική πρακτική του ΗΤ. 

Η εργασιά αποτελεί μέρος μεγαλύτερης έρευνας για τα λατινοελληνικά (ΛΕ) στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα μέχρι τώρα πορίσματα της οποίας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής (δες Ανδρουτσόπουλος 1998, 1999). Λόγω περιορισμών στη μηχανική και λογισμική υποδομή του ΗΤ, τα ΛΕ χρησιμοποιούνται ευρέως. Στο δείγμα, 60% των ερωτηθέντων χρησιμοποιεί ΛΕ σε πάνω από 75% των μηνυμάτων. Η τακτική χρήση των ΛΕ συναρτάται με τον τόπο διαμονής, καθώς το ποσοστό όσων τα χρησιμοποιούν ελάχιστα ή καθόλου είναι σημαντικά υψηλότερο στην Ελλάδα από ό,τι στο εξωτερικό και αντίστροφα. Οι χρήστες του ΗΤ έχουν επίγνωση διαφορετικών τρόπων μεταγραφής και διατυπώνουν αξιολογικές στάσεις απέναντι σε αυτές. Η πλειονότητα δέχεται τα ΛΕ ως εργαλείο ηλεκτρονικής επικοινωνίας (82%), ένα εργαλείο που ναι μεν είναι για πολλούς «άσχημο» (53%%), αλλά από λίγους θεωρείται «απειλή» για την ελληνική γλώσσα (24%), παρουσιάζει όμως δυσχέρειες στη χρήση και ιδιαίτερα στην ανάγνωση (46%). Οι στάσεις απέναντι στα ΛΕ διαφέρουν σε σχέση με κλασικά κοινωνικά χαρακτηριστικά ? π.χ. στην αισθητική αξιολόγηση των ΛΕ, οι γυναίκες είναι ανεκτικότερες από τους άνδρες και οι νέοι από τους μεσήλικες ? αλλά και σε σχέση με τον βαθμό τριβής με το μέσο, π.χ. περιστασιακοί χρήστες θεωρούν την γραφή και ανάγνωση των ΛΕ περισσότερο κουραστική απ' ό,τι συχνοί χρήστες. 

Πέρα από αυτές τις διαφορές, είναι διάχυτη η εντύπωση ανάμεσα στους χρήστες ότι δεν υπάρχει ένα κοινό πρότυπο (μία διαδεδομένη νόρμα) μεταγραφής. Ωστόσο, υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι μεταγραφής που διαπιστώνονται αναλυτικά και κατονομάζονται και από τους χρήστες: η φωνητική μεταγραφή με γνώμονα την απόδοση των ελληνικών φθόγγων και η ορθογραφική/οπτική μεταγραφή με γνώμονα την οπτική αναπαράσταση των ελληνικών φθογγοσήμων καθώς και την διατήρηση των αντιστοιχιών του πληκτρολογίου. Από τους δύο τρόπους γραφής στον τίτλο αυτής της εργασίας, ο τύπος dieuthinsi είναι φωνητική και ο τύπος diey8ynsh ορθογραφική μεταγραφή. Το πώς ακριβώς εμφανίζονται οι δύο βασικοί τρόποι μεταγραφής στην πράξη είναι το αντικείμενο της ανάλυσης που ακολουθεί. 

2. Δεδομένα και μέθοδος ανάλυσης 

Τα δεδομένα της έρευνας συλλέχθηκαν στις αρχές του 1999 με ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο το οποίο συμπλήρωσε ένα αυτοεπιλεγόμενο δειγμα από 76 συνολικά χρήστες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η σύσταση του δείγματος καθώς και αποτελέσματα από τα δύο πρώτα μέρη του (χρήση λατινοελληνικών και γλωσσικές στάσεις) έχουν ήδη δημοσιευτεί (Ανδρουτσόπουλος 1999). Στη συνέχεια θα μας απασχολήσουν μόνο οι ερωτήσεις για την προσωπική μεταγραφική πρακτική (Πίνακας 1). 

Στο μέρος ΙΙΙ του ερωτηματολογίου, οι χρήστες καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο μεταγραφές της ίδιας πρότασης (μία φωνητική και μία ορθογραφική) αυτήν που θα χρησιμοποιούσαν οι ίδιοι και αυτήν που θα περίμεναν να δουν σε τρεις περιστάσεις επικοινωνίας (ιδιωτικό, δημόσιο και επίσημο μήνυμα). Στο μέρος IV οι χρήστες καλούνται να μεταφράσουν τέσσερεις αγγλικές προτάσεις στα (λατινογραμμένα) ελληνικά. Οι προτάσεις είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε η μετάφρασή τους να περιέχει γραφήματα η μεταγραφή των οποίων ποικιλει. Με την πρόταση 3 π.χ. εξετάζονται τα γράμματα <Χ>, <Θ>, <Ξ>, <Υ>, <Η> και <Ω>. 

Πέρα από το πρόβλημα του αυτοεπιλεγόμενου δείγματος, αυτή η μορφή συλλογής στοιχείων γεννά επιπρόσθετες δυσχέρειες για την εκτίμηση των δεδομένων. Υπάρχουν π.χ. χρήστες που δεν απαντούν σε όλες τις ερωτήσεις ή που απαντούν με τον δικό τους τρόπο. Για παράδειγμα, μία χρήστης απαντά στην ερώτηση για την αναμενόμενη μεταγραφή "σε μήνυμα προς αυτη την λίστα" ως εξής: 

h lista auth erxetai me ellhnikous (h' den kserw ti) xarakthres kai den thn diabazw. aplws den mporw na tous peisw na me bgaloun apo thn lista.
Ένα τέτοιο σχόλιο έχει μεν ενδιαφέρον από εθνογραφική σκοπιά, αλλά είναι άχρηστο για στατιστική ανάλυση. 
Η ανάλυση ακολουθεί το υπόδειγμα της κοινωνιογλωσσικής περιγραφής γλωσσικών ποικιλιών (δες π.χ. Berutto 1987). Ένα σύστημα μεταγραφής θεωρείται ως το σύνολο των συνεμφανιζόμενων τιμών (εναλλακτικών επιλογών) για τις μεταβλητές (γραφήματα) που παρουσιάζουν ποικιλότητα. Ενώ σε επίπεδο μεμονωμένων μεταγραφών κάθε τιμή μπορεί κατά κανόνα να χαρακτηριστεί είτε ως φωνητική είτε ως ορθογραφική (πρβλ. το <Ω> ως λατ. <o> ή <w>), σε επίπεδο συστημάτων η φωνητική και ορθογραφική μεταγραφή αποτελούν τους πόλους ενός συνεχούς τους οποίους οι χρήστες προσεγγίζουν λιγότερο ή περισσότερο σε συνάρτηση με δομικούς, αντιληπτικούς και κοινωνικούς παράγοντες (δες Ανδρουτσόπουλος 1998). Κατά συνέπεια η ανάλυση ορθογραφικής ποικιλότητας καλείται να δείξει κατά πόσο μεμονωμένοι χρήστες ή ομάδες χρηστών προσεγγίζουν τα αφηρημένα βασικά συστήματα. Για το σκοπό αυτό αναλύονται σχέσεις συνεμφάνισης (co-occurrence) και συνεπαγωγής (implication) ανάμεσα σε ορθογραφικές τιμές, και εξετάζεται πώς δύο ή περισσότερες τιμές συνδυάζονται και «δικτυώνονται», σχηματίζοντας ένα σύστημα μεταγραφής, και ποιες είναι οι σχέσεις ανάμεσα σε ιδιοσυγκρατικά συστήματα. 

Με βάση τις μεταφράσεις των αγγλικών προτάσεων εξετάστηκαν συνολικά οκτώ μεταβλητές (τέσσερα φωνήεντα, τρία σύμφωνα και μία δίφθογγος) που εμφανίζονται σε 20 περίπου λέξεις του τεστ: <Ω> (στις λέξεις αγαπώ, όπως, ζωή, πάω, νωρίς, συγνώμμη), <Η> (την, Ελένη, δική, ζωή, διεύθυνση), <Υ> (γυναίκα/σύζυγο, ξύπνησα, συγνώμμη, διεύθυνση), <ΕΥ> (διεύθυνση), <ΟΥ> (μου, του), <Θ> (θα, διεύθυνση, χθες), <Ξ> (ξύπνησα, ξέχασα ), και <Χ> (χτές/χθες, ξέχασα). Η στατιστική επεξεργασία έγινε με SPSS. Λόγω της ανομοιογένειας του δείγματος δεν έγιναν στατιστικά τεστ. 
Στη συνέχεια παρουσιάζεται καταρχήν η συχνότητα εναλλακτικών για όλες τις μεταβλητές. Στη συνέχεια εξετάζονται σχέσεις συνεμφάνισης εναλλακτικών σε διασταυρώσεις μεταβλητών. Τέλος εξετάζονται σχέσεις συνεμφάνισης και συνεπαγωγής σε ιδιοσυγκρατικά συστήματα μεταγραφής, 


3. Αποτελέσματα 

Συχνότητα τιμών ανά μεταβλητή 

Ο Πίνακας 2 καταγράφει το εύρος της ποικιλότητας στη μεταγραφή οκτώ γραφημάτων. Το πρώτο ήμισυ του πίνακα δείχνει τις διαπιστωμένες τιμές με φθίνουσα συχνότητα. Βλέπουμε ότι έξη μεταβλητές διαθέτουν από τρεις τιμές, ενώ το <Ξ> διαθέτει πέντε και το <Θ> έξη εναλλακτικούς τρόπους μεταγραφής. Το δεύτερο ήμισυ δείχνει «διπλογραφίες», δηλ. περιπτώσεις ιδιοσυγκρατικής ποικιλότητας ή «συναγωνισμού» εναλλακτικών. Τέτοιες περιπτώσεις καταγράφονται για όλες τις μεταβλητές εκτός από το <ΕΥ>. Στην περίπτωση του <Υ>, οι διπλές και τριπλές μεταγραφές φτάνουν το 17% του συνόλου. 

Όσον αφορά την ποσοτική σχέση ανάμεσα στις εναλλακτικές, τα στοιχεία στο πρώτο ήμισυ του πίνακα δείχνουν τρία είδη σχέσεων: 

(α) «Συναγωνισμός» δύο ισοδύναμων εναλλακτικών, π.χ. οι μεταβλητές <Ω> και <Η> διαθέτουν από δύο βασικές τιμές, μία φωνητική και μία ορθογραφική, που συγκεντρώνουν την συντριπτική πλειονότητα του δείγματος, ενώ παράλληλα διαθέτουν και από μία τρίτη, κατά πολύ σπανιότερη (οπτική) εναλλακτική. 
(β) Συναγωνισμός τριών εναλλακτικών με ποσοστά χαμηλότερα του 50%, όπως παρατηρείται για το <Υ> (από 25-30% ανά τιμή) και το <ΕΥ> (από 29-37% ανά τιμή). Ιδιαίτερα το <Υ> εμφανίζεται στα δεδομένα ως εστία έντονης αβεβαιότητας και ποικιλότητας. 

(γ) Ορισμένες μεταβλητές διαθέτουν μία ποσοτικά κυρίαρχη μεταβλητή και δύο ή περισσότερες σπανιότερες εναλλακτικές. Αυτή η σχέση ισχύει στα δεδομένα μου για το <Ξ> (η τιμή <ks> με μόλις πάνω από 50% και τέσσερεις ακόμη εναλλακτικές), για το <Θ> (με κυρίαρχη τιμή το φωνητικό <th> και πέντε σπανιότερες επιλογές, οι τρεις από τις οποίες είναι αριθμοί), για το <Χ> (με την κυρίαρχη ορθογραφική τιμή <x> και δύο ακόμη φωνητικές τιμές) και για το <ΟΥ> (με την κυρίαρχη απόδοση <ou> και δύο ακόμη τιμές). 


Διασταύρωση μεταβλητών 

Εδώ εξετάζεται ποιες εναλλακτικές «ταιριάζουν» με άλλες εναλλακτικές, ποιοι συνδυασμοί είναι συχνότεροι από άλλους. Για τον σκοπό αυτό καταρτίστηκαν 12 πίνακες διασταύρωσης μεταβλητών (crosstabs), δύο από τους οποίους παρουσιάζονται στη συνέχεια (Πίνακας 3). Οι κυψέλες του κάθε πίνακα δείχνουν ποιο ποσοστό της εναλλακτικής μεταγραφής στο επάνω μέρος συνεμφανίζεται με την εναλλακτική στο αριστερό μέρος του πίνακα. 

Στην διασταύρωση των <Ω> και <Η> βλέπουμε ότι το 84% των φωνητικών <Η> συνεμφανίζονται με φωνητικό <Ω>, ενώ 83% των ορθογραφικών <Η> με ορθογραφικό <Ω>. Υπάρχει δηλαδή μια αμοιβαία έλξη ανάμεσα σε εναλλακτικές του ιδίου συστήματος μεταγραφής. Αντίθετα, μόνο 6,9% των ορθογραφικών <Η> συνδυάζονται με φωνητικό <Ω> και 15,6% των φωνητικών <Η> με ορθογραφικό <Ω>, πράγμα που σημαίνει ότι η χρήση του φωνητικού <Η> εκείνεται και πέρα από το βασικό φωνητικό σώστημα (δες και Πίνακα 4). Με τον ίδιο τρόπο, στην διασταύρωση των <Ω> και <Θ> βλέπουμε ότι το φωνητικό <th> ταιριάζει σε 70,5% με το φωνητικό <o>, ενώ το καινοτομικό οπτικό <8> σε 81,3% με το ορθογραφικό <w>. Ωστόσο, το <th> – η κυρίαρχη τιμή της μεταβλητής <Θ>, όπως είδαμε παραπάνω – συνδυάζεται και με το <w> σε ποσοστό 27,3%. Αντίθετα, οι σπανιότερες οπτικές αποδόσεις του <Θ> συνδυάζονται μόνο με το <w>. 

Διαφαίνεται λοιπόν μια στενή σχέση ανάμεσα στα <Ω>, <Η> και <Θ>, με την έννοια ότι όποιος επιλέγει έναν ορισμένο τρόπο γραφής, το κάνει κατά μεγάλη πιθανότητα και για τα τρία γραφήματα. Ωστόσο, για τις υοπόλοιπες μεταβλητές που εξετάστηκαν, οι σχέσεις συνεμφάνισης είτε δεν είναι τόσο ξεκάθαρες ποσοτικά είτε ισχύουν για ένα μόνο ζεύγος εναλλακτικών. Στην διασταύρωση των <Ω> και <Ξ>, το <3> συνδυάζεται κατά 93% με ορθογραφικό <Ω>, ενώ το <ks> τόσο με ορθογραφικό <o> (42,1%) όσο και με φωνητικό <w> (52,6%). 

Ιδιοσυγκρατικά μεταγραφικά συστήματα 

Η ανάλυση σχέσεων συνεμφάνισης και συνεπαγωγής γίνεται με βάση πέντε μεταβλητές ανά χρήστη. Ο Πίνακας 4 παρουσίαζει 57 από 70 έγκυρες απαντήσεις (81% του συνόλου, έχουν αφαιρεθεί οι περιπτώσεις προσωπικής ποικιλότητας). Οι 47 από αυτές έχουν ομαδοποιηθεί στα δύο βασικά συστήματα μεταγραφής (με 24 και 23 περιπτώσεις αντίστοιχα), οι υπόλοιπες εμφανίζονται ως μικρότερες υπο-ομάδες ή μεμονωμένες περιπτώσεις. 

Μια σύγκριση ανάμεσα στις δύο στήλες δείχνει ότι η φωνητική μεταγραφή (αριστερά) είναι κάπως ομοιογενέστερη από την ορθογραφική μεταγραφή (δεξιά). Οι 24 περιπτώσεις φωνητικής μεταγραφής δείχνουν σχεδόν απόλυτη ομοιογένεια για τα <Ω>, <Η> και <Θ> και ποικίλουν στην απόδοση του <Ξ> (δύο τιμές) και ιδιαίτερα του <Χ> (τρεις τιμές). Παρατηρούμε τρεις υποομάδες: την επιλογή των φωνητικών <Ξ>=<x> και <Χ>=<h> (επτά μέλη), την αποφυγή του <x> (τέσσερα μέλη) και τον συνδυασμό ορθογραφικού <Χ> και φωνητικού <ks> (εννέα μέλη). Στον ορθογραφικό πίνακα η ποικιλότητα είναι μεγαλύτερη. Ναι μεν βλέπουμε και εδώ τρία σταθερά γράμματα – <Ω>, <Η> και αμιγώς οπτικό <Χ> –, αλλά τα <Θ> και <Ξ> έχουν περισσότερες εναλλακτικές. Ο πίνακας δείχνει τρεις υπο-ομάδες με πέντε μέλη η καθεμία καθώς και έξη μεμονωμένες περιπτώσεις με διαφορές στα τρία τελευταία γράμματα. 

Οι υπόλοιπες αράδες δείχνουν μια σειρά από σπανιότερες κατανομές. Ο κωδικός EX.28 δείχνει τον συνδυασμό φωνητικών τιμών για τα <Ω>, <Η> και οπτικών τιμών για τα <Θ> και <Ξ>. Ο κωδικός ΕΧ.37 δείχνει την μεταγραφή με βάση τις αντιστοιχίες πληκτρολογίου (εφικτή με πρόγραμμα μετατροπής). Οι δύο επόμενες υποομάδες δείχνουν περιπτώσεις «διασταύρωσης», με τη χρήση φωνητικού <Η> σε ορθογραφικά συστήματα (δύο περιπτώσεις) και ορθογραφικού <Ω> σε φωνητικά συστήματα (τρεις περιπτώσεις). Η τελευταία υποομάδα δείχνει την οπτική μεταγραφή του <Η> με λατ. <n>, η οποία συνεμφανίζεται όχι μόνο με ορθογραφικό <Ω>, αλλά και με οπτικό <Θ> και <Ξ>. 


4. Συμπεράσματα 

Το συμπέρασμα της εργασίας είναι ότι η λατινική μεταγραφή των ελληνικών στο ΗΤ μπορεί να είναι εξαιρετικά ανομοιογενής και ποικιλόμορφη, αλλά ασφαλώς δεν είναι τυχαία. Η ανάλυση δείχνει σαφείς κανονικότητες στη σύσταση μεταγραφικών συστημάτων. Επομένως, η εντύπωση ότι «καθένας γράφει όπως θέλει» δεν οφείλεταιο τόσο στο φάσμα των δυνατών μεταγραφών και συνδυασμών τους όσο στην απουσία μιας κοινά αποδεκτής και χρησιμοποιούμενης νόρμας. 

Επιστρέφοντας στο εισαγωγικό παράδειγμα, μπορούμε να χωρίσουμε τις μεταγραφές της λέξης διεύθυνση σε τέσσερεις ομάδες, με βάση τις μεταβλητές <Θ>, <Η>, <Υ> και <ΕΥ>: 

(α) καθαρά φωνητική με <th>, <i> και <ef/ev> (π.χ. diefthinsi, dievthinsi), 
(β) φωνητικός προσανατολισμός με ορθογραφικό <eu/ey> και εν μέρει <y> (dieuthynsi, dieuthunsi, dieythinsi), 
(γ) ορθογραφική με <h>, <ey/eu> και οπτικό <Θ> (diey8ynsh, dieu0unsh, dieu9unsh), 
(δ) ορθογραφική με τα σπανιότερα οπτικα <Ν> και <Η> (diey0yvsn, dieu8uvsn, dieu0uvsn). 
Τέλος υπάρχουν και μερικές «εξαιρέσεις», όπως η συνεμφάνιση των <8> και <i> (diey8insi, dieu8insi) ή των <th> και <h> (dieuthunsh). Η ανάλυση περιορίζει λοιπόν τις «εξαιρέσεις» σε ένα κλάσμα του συνολικού δείγματος, καταρρίπτοντας έτσι τον μύθο της χαοτικής και χωρίς κανόνες μεταγραφικής πρακτικής. 
Κατά πόσο μία ορισμένη μεταγραφή είναι ενδεικτική για έναν ολόκληρο μεταγραφικό προσανατολισμό; Τα ευρήματα επιτρέπουν μία διάκριση ανάμεσα σε «γραφήματα-κλειδιά» και «ελεύθερες επιλογές». Γραφήματα-κλειδιά που δείχνουν τον μεταγραφικό προσανατολισμό του χρήστη είναι είτε συχνές και σταθερές τιμές ―όπως για το <Η> και <Ω>― είτε σπάνιες, «ακραίες» εναλλακτικές, π.χ. τα διάφορα οπτικά <Θ>. Συνεμφανιζόμενα γραφήματα-κλειδιά σχηματίζουν τον πυρήνα ενός μεταγραφικού συστήματος. Χαρακτηριστικές ελεύθερες επιλογές είναι οι ποσοτικά κυρίαρχες εναλλακτικές <x>, <ou> και <th>, που συνδυάζονται και με τα δυο βασικά συστήματα μεταγραφής. Ας τονιστεί ότι οι τιμές μίας μεταβλητής μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Στην περίπτωση του <Ξ>, για παράδειγμα, το <3> αποτελεί γράμμα-κλειδί για το ορθογραφικό/οπτικό σύστημα, καθώς συνεμφανίζεται σχεδόν μόνο με άλλες εναλλακτικές αυτού του συστήματος. Το <ks> όμως δεν ανήκει στον πυρήνα ενός από τα δυο συστήματα, αλλά κατανέμεται συμπεριφέρεται ως ελεύθερη επιλογή. 

Όσο για την κοινωνική κατανομή των εναλλακτικών, η οποία δεν εξετάστηκε σε αυτή την εργασία, θεωρώ ότι η μεταγραφική πρακτική «εστιάζεται» στα εοιμέρους δίκτυα ηλεκτρονικής επικοινωνίας (δες Ανδρουτσόπουλος 1998: 63-64). Εμπειρικά, η εστίαση γίνεται εμφανής συγκρίνοντας το ορθογραφικό προφίλ ενός επικοινωνιακού δικτύου με το προφίλ του συνόλου. Ωστόσο, τέτοια φαινόμενα εστίασης, όπως και άλλοι συσχετισμοί ορθογραφικών προτιμήσεων με κοινωνικά χαρακτηριστικά, μένει ακόμη να εξακριβωθούν εμπειρικά. 


ΑΝΑΦΟΡΕΣ 

Ανδρουτσόπουλος, Γιάννης Κ. 1998. «Ορθογραφική ποικιλότητα στο ελληνικό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: μια πρώτη προσέγγιση». Γλώσσα 46: 49-67. 

Ανδρουτσόπουλος, Γιάννης Κ. 2000. «Λατινο-ελληνικη ορθογραφια στο ηλεκτρονικο ταχυδρομειο: χρηση και στασεις». Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 20. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη [υπό έκδοση]. 

Berutto, Gaetano. 1987. "Varietat". In: Ammon, Ulrich, Norbert Dittmar & Klaus J. Mattheier (eds.). Sociolinguistics. An International Handbook of the Science of Language and Society, Vol 1, 263-268. Berlin, New York: de Gruyter. 

<----- Αρχική