1	Η λογοτεχνία μεταναστεύει στο διαδίκτυο Ανοικτά ερωτήματα και νέα δεδομένα Γιακουμάτου Τερέζα Φιλόλογος – Επιμορφώτρια ΤΠΕ www.netschoolbook.gr
2	Από τον Γουτεμβέργιο στα e-books Καταξιωμένοι λογοτέχνες μεταναστεύουν στο διαδίκτυο Τι αλλαγές επιφέρει η ψηφιοποίηση των κειμένων στην παραγωγή και την πρόσληψη της λογοτεχνίας; Οι σημερινοί αναγνώστες προσδοκούν υψηλότερη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με το λογοτεχνικό κείμενο
3	"Κατά πόσον η ηλεκτρονική λογοτεχνία..." Κατά πόσον η ηλεκτρονική λογοτεχνία μπορεί να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για την ανάγνωση στο σύγχρονο πολιτισμό, ο οποίος βασίζεται στο θέαμα, μεταβάλλοντας ριζικά τις μορφές ανάγνωσης;
4	Ονομάτων επίσκεψις Προβληματικός ο όρος «λογοτεχνία» -έννοια σχετική και μεταβλητή Ανάδυση νέου είδους: ηλεκτρονική λογοτεχνία, e-literature, κυβερνολογοτεχνία cyber-literature, υπερλογοτεχνία, hyperliterature
5	Απόπειρα ορισμού Μία νέα μορφή τέχνης, η οποία προκύπτει από την τήξη εικόνας, κειμένου, βίντεο και ήχου σε ένα μάγμα με στόχο να προκαλέσει εντυπώσεις που απευθύνονται σε πολλές αισθήσεις Bolter, 1991 Μήπως όμως πρόκειται για μία εικαστική μετατόπιση του πυρηνικού στοιχείου της λογοτεχνίας, που είναι η γλώσσα;
6	Τι γλαύκας κομίζει η ηλεκτρονική λογοτεχνία; Ισχύουν μόνο οι περιορισμοί της φαντασίας του λογοτέχνη – η ηλεκτρονική σελίδα δεν έχει όρια. Τα ψηφιακά κείμενα διακινούνται και δημοσιεύονται σε δευτερόλεπτα σε όλον τον κόσμο, τροποποιούνται πολύ εύκολα, ευνοούν τη συνεργασία, συμπεριλαμβάνουν οπτικό και ηχητικό υλικό επιτρέπουν την ανάγνωση πολλαπλών κειμενικών διαδρομών –ο αναγνώστης ως συνδιαμορφωτής
7	Οι λογοτέχνες προκαλούνται να αναδιαμορφώσουν τις μεθόδους γραφής, τους τρόπους επικοινωνίας με το κοινό τους να πειραματιστούν και να καινοτομήσουν με συγγραφή πολυεπίπεδων κειμένων
8	Από το υπερκείμενο στα υπερμέσα Εικόνες και ήχοι εισβάλλουν στα λογοτεχνικά υπερκείμενα Οι διαφορετικοί σημειωτικοί τρόποι δεν συνυπάρχουν απλά, αλλά αλληλεπιδρούν. Γραπτός λόγος, εικόνα, ήχος και video αντικρίζονται και συνομιλούν, υφαίνοντας ένα πολυμεσικό έργο τέχνης
9	Ανοικτά ερωτήματα Ποια είναι η θέση του λόγου στο πολυμεσικό υπερκείμενο; Καταλαμβάνει ένα μέρος, ή το κυρίαρχο μερίδιο στην παρουσίαση του πολυμεσικού έργου; Κατά πόσο η πολυμεσική παρουσίαση «εικονοποιεί» τον λόγο του κειμένου; Καταργείται η σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο; Αναγνώστες ή θεατές;
10	Πόσο καινούργια είναι όλα αυτά; Ρευστότητα και μεταβλητότητα ομηρικών επών Υπερκειμενικά στοιχεία ανιχνεύουμε στα έργα του Borges Λαβύρινθοι και Μυθοπλασίες (1986), στο Κουτσό του Cortazar (1988), στο Dictionary of the Khazars του Pavic (1988) πολύ πριν ασχοληθεί με τη δικτυακή λογοτεχνία ,στα έργα V και Gravity's Rainbow του Pynchon (1963,1995) και φυσικά στον Οδυσσέα του Joyce, (1990).
11	Dictionary of the Khazars (Pavic, 1988) οργανωμένο αλφαβητικά και όχι χρονολογικά κάθε αναγνώστης συνθέτει το έργο όπως ένα παιχνίδι ντόμινο δύο εκδόσεις: μία ανδρική και μία γυναικεία Το Κουτσό του Cortazar (1988) είναι οργανωμένο σε 155 αριθμημένα κεφάλαια τα οποία μπορούν να διαβαστούν με τη σειρά που επιθυμεί ο αναγνώστης.
12	Συνάντηση εικόνας -κειμένου στην Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών, σε κλασικούς αμφορείς, σε μεσαιωνικούς τάπητες, σε μοναστηριακές μικρογραφίες χειρογράφων.
13	Συνάντηση μορφών τέχνης Η πάλη των καλλιτεχνών να ξεπεράσουν τα όρια του παραδοσιακού τους μέσου συναντάται και στους πειραματισμούς των εικαστικών, που ήδη από τη δεκαετία του 1950 συνδυάζουν διαφορετικές μορφές έκφρασης, για να καταλήξουμε σε αλληλεπιδράσεις μορφών τέχνης, χάπενιγκ πολυμέσων (multimedia performances), video art, video installation art, interactive digital art.
14	«Λογοτεχνία του δικτύου»: μια σύγχυση Μια απλή ηλεκτρονική προδημοσίευση ενός λογοτεχνικού κειμένου προβάλλεται ως διαδικτυακή λογοτεχνία. Η περίπτωση των Χ.Α. Χωμενίδη και Α. Σταμάτη όπου στη διεύθυνση www.greekbooks.gr ζητούν από τους αναγνώστες να στείλουν τις δικές τους προτάσεις για ένα διήγημα.
15	Είδη ηλεκτρονικής λογοτεχνίας Κριτήριο η τεχνολογία ή το επικοινωνιακό σχήμα; α) Πομπός: ο συγγραφέας είναι ένας ή περισσότεροι; β) Μήνυμα: I) προέρχεται από τη μετατροπή έντυπης λογοτεχνίας σε υπερκειμενική ή έχει εξαρχής κατασκευαστεί ως υπερκείμενο; II) Ποιοι είναι οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιεί σε σχέση με τη χρήση και τη λειτουργία της τεχνολογίας; III) H τεχνολογία παρουσίασης του κειμένου ενσωματώνει διαδραστικά στοιχεία;
16	Κριτηρίων συνέχεια… Δέκτης: κατά πόσο εμπλέκεται στην κατασκευή του κειμένου; Είναι αποδέκτης ή συνδιαμορφωτής; Ποια είναι τα περιθώρια διάδρασης που του επιτρέπονται; Μήπως πρέπει να εξετάσουμε ακόμα σε ποιο είδος θα ανήκε αν δεν ήταν υπερκείμενο; (π.χ. είναι πεζό ή ποίημα;) Υπάρχουν προκαθορισμένες αναγνωστικές διαδρομές; Πώς υποβοηθείται η πλοήγηση; Τι κίνητρα παρέχονται στον ηλεκτρονικό αναγνώστη να συνεχίσει την εξερεύνηση του κειμένου; Υπάρχει κειμενικό κλείσιμο στο έργο;
17	Ας επιμείνουμε παραδοσιακά Ηλεκτρονική Πεζογραφία Η πλειοψηφία των λογοτεχνικών υπερκειμένων Σταθμός θεωρείται το έργο του Michael Joyce, Afternoon, το οποίο γεννήθηκε το 1987 και συνεχίζει να πωλείται σε μορφή ψηφιακού δίσκου.
18	Michael Joyce Afternoon Περιλαμβάνει 539 αποσπάσματα και 951 υπερδεσμούς. Η πλοήγηση μέσα στο κείμενο επιτυγχάνεται με απαντήσεις ναι / όχι, με λέξεις κλειδιά, και η ιστορία ξεδιπλώνεται ανάλογα με τη διαδρομή που χαράσσει ο αναγνώστης μέσα από την εναλλαγή αφηγητών. Έχουμε να πραγματευτούμε ένα κείμενο δίχως αρχή και δίχως τέλος.
19	Frankenstein της Mary Shelley http://home-1.worldonline.nl/~hamberg/ Patchwork Girl της Shelley Jackson http://www.eastgate.com Victory Garden του Stuart Moulthrop (1995) http://raven.ubalt.edu/staff/moulthrop 105 χωρία, 500 υπερδεσμοί Grammatron Mark Amerika 1997 www.grammatron.com ένα πειραματικό πολυμεσικό περιβάλλον
20	Ηλεκτρονική ποίηση Σε σύγκριση με τους συγγραφείς πεζών έργων, υπάρχουν λιγότεροι ποιητές που χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του υπερκειμένου για τη σύνθεση και την έκδοση ποίησης Ρομαντική καχυποψία; Το μέσο καθεαυτό άραγε ενθαρρύνει εκείνη την βαθύτερη σχέση με τα τεχνάσματα της γλώσσας, που είναι η καίρια ενασχόληση του ποιητή;
21	Αλληλεπίδραση εικόνας-κειμένου Τα έργα παίζουν με τα χρώματα, τις γραμματοσειρές και τα οπτικά εφέ που δεν μας παρέχονται στο χαρτί. Robert Kendall A study in shades http://www.cortlandreview.com/features/00/04/kendall
22	Υπερατλαντικές συνεργασίες Christy Sheffield Sanford και Reiner Strasser Water,water,water (1999) http://workxspace.de/water Εδώ μπορούμε να παρακολουθήσουμε μία δυναμική διάδραση εικόνας και κειμένου. Η εικόνα άλλοτε φωτίζει κι άλλοτε αποκρύπτει το κείμενο.
23	Παιχνίδια ανορθόδοξης πλοήγησης Στο έργο της Strickland: Ballad of Sand and Harry Soot, (1999) http://www.wordcircuits.com/gallery/sandsoot έχουμε την ευκαιρία να περιηγηθούμε σε πολλά αλληγορικά επίπεδα. Οι δεσμοί δεν αποκαλύπτονται αλλά ο αναγνώστης πρέπει να τους ανακαλύψει ψηλαφώντας με το ποντίκι του λέξη-λέξη. Αυτή η αργή, ανορθόδοξη πλοήγηση ενδυναμώνει τη σχέση εικόνας-λέξης και τα όρια εικαστικής τέχνης –λογοτεχνίας θαμπώνουν.
24	Ο ήχος στην ηλεκτρονική λογοτεχνία Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δουλειά του Κομνηνού Ζερβού (http://www.gu.edu.au/ppages/K_Zervos/) που χρησιμοποιεί τους ήχους για να δώσει πολλαπλές διαστάσεις στο ποίημά του. Στην υπερλογοτεχνική εκδοχή του μυθιστορήματος της Σοφίας Νικολαΐδου «Πλανήτης Πρέσπα», www.snikolaidou.gr οι δεσμοί μεταξύ των κειμένων κρύβονται από παιχνίδια ήχου και προφοράς των επιλεγμένων λέξεων.
25	Το νόημα παράγεται από την αρμονική κειμένου – λόγου –μουσικής Ο David Knoebel στο έργο του clickpoetry http://home.ptd.net/~clkpoet/ ολοκληρώνει τα ποιήματά του με εκφορά λόγου. Χτυπώντας μία φράση, έρχεται στην οθόνη μας άλλη κι ακούγεται μία τρίτη που ολοκληρώνει το νόημα. Η ποίησή του απευθύνεται με αυτόν τον τρόπο σε πολλές αισθήσεις. Οι ήχοι επισκέπτονται τη λογοτεχνία προσδίδοντάς της άλλη μία διάσταση.
26	Σελίδες χωρίς όρια Τα όρια της σελίδας στο διαδίκτυο τείνουν προς το άπειρο. Η ράχη του βιβλίου δεν μας δεσμεύει και οι σελίδες μας μπορούν να έχουν όποια διάσταση τους ορίσουμε, ακόμη κι ενός τετραγωνικού ποδιού http://www.wordwork.org/gui.html Η οθόνη μεταβάλλεται μπροστά στα μάτια μας και το έργο αποκτά άλλη δυναμική χάρη στις δυνατότητες του «ηλεκτρονικού χαρτιού».
27	Απολογισμός τερπνών και ωφελίμων Ποιος έχει τον έλεγχο; Οι ηλεκτρονικοί λογοτέχνες χρησιμοποιούν το μέσο ως μήνυμα ξεπερνώντας τα όρια του χωροχρόνου. Η τεχνολογία διευκολύνει πλέον τη σύνθεση διαφορετικών σημειωτικών τρόπων επικοινωνίας στην ίδια επιφάνεια. Οι καλλιτέχνες πειραματίζονται με τη σύνθεση των δυνατοτήτων τους. Οι μεταμορφώσεις που συμβαίνουν στην οθόνη μας για μερικούς μελετητές επεκτείνουν τα όρια της λογοτεχνίας εκεί που καμία σελίδα χαρτιού δεν μπορεί να μας ταξιδέψει.
28	Εκόμισαν εις την τέχνη… Το υπερκείμενο ευαγγελίζεται την αποδέσμευση του αναγνώστη από τη γραμμικότητα της ανάγνωσης και τις κρατούσες κειμενικές νόρμες. Έχει τη δυνατότητα να απεικονίσει ή να παρακολουθήσει τον τρόπο σκέψης μας, με τρόπους που είναι απαγορευμένοι για την τεχνολογία της τυπογραφίας. Οι δυνατότητες του νέου μέσου μόλις αρχίζουν να εξερευνώνται.
29	Σε αναζήτηση μιας νέας σημειωτικής θεωρίας Χρειάζεται να κατανοήσουμε τα σημειωτικά χαρακτηριστικά των διαφορετικών τρόπων, όταν αυτά συνδυάζονται σε πολυτροπικές συνθέσεις. Τα λογοτεχνικά υπερκείμενα δεν είναι στατικά, με αποτέλεσμα οι σημειωτικές θεωρίες να αδυνατούν να ερμηνεύσουν τη δυναμική τους. Η αλληλεπίδραση εικόνας, ήχου, κειμένου είναι πιθανό να προκαλεί γνωσιακό φόρτο, λόγω των απαιτήσεων επεξεργασίας των δεδομένων που ανακύπτουν, και να συσκοτίζουν την αισθητική απόλαυση.
30	Προκλήσεις Οι ηλεκτρονικοί λογοτέχνες προχωρούν ολοένα σε πιο προκλητικές φόρμες καλώντας όσο το δυνατόν περισσότερες αισθήσεις στο ταξίδι της λογοτεχνίας. Συναισθησία - G. Kress Eίμαστε πραγματικά τυχεροί που ζούμε σε αυτήν την εποχή ως αναγνώστες και ως συγγραφείς.
31	Προς το παρόν, τα βασικά ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά. Το θέμα βρίσκεται υπό διαμόρφωση· η φιλολογία δε διακινδυνεύει προβλέψεις. Παρατηρεί και περιμένει. Τι μας περιμένει στη στροφή, άδηλο. επιστροφή στο www.netschoolbook.gr